-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
1 Samuël 01: 1-20
door Pieter Goedendorp
We slaan deze lezing op de vijfde zondag van de zomertijd op, naast de evangelielezing uit Lucas 10: 38‐42: Jezus in gesprek met Marta en Maria over “het enig noodzakelijke.”
Het is goed om te bedenken dat in de synagoge deze geschiedenis – of eigenlijk het ruimere gedeelte 1 Samuël 1: 1 – 2:10 – klinkt als haftara op de eerste dag van Rosh Hashana. Op de Jom Teruah (‘Dag van de Ramshoorn’ ) die in het Jodendom een periode van tien dagen inkeer inluidt, vertelt de profetenlezing van de kracht van het gebed. Hanna, om haar kinderloosheid tot wanhoop gedreven, richt zich in gebed tot God om bij Hem uiteindelijk verhoring te vinden. In de Toralezing, uit Genesis 21, wordt op die dag van de geboorte van Izaäk verteld: de onvruchtbaarheid van Sara is voorbij. De haftara weerspiegelt dat in het einde aan Hanna’s onvruchtbaarheid. De Talmoed (Rosh Hashana 11a) ziet in Rosh Hashana de dag der herinnering en acht het einde van de onvruchtbaarheid van een vrouw als het belangrijkste voorbeeld van Gods omzien naar de mensheid. In de geboorte van ieder kind herhaalt zich immers de schepping van de wereld.
Met een ‘wajehi’ begint de geschiedenis van Samuël. Je zou het in het Nederlands kunnen vertalen met ‘Er was een man.’ Zó gezegd, klinkt dat als het begin van een sprookje. Maar dat is het niet. Met ‘wajehi’ wordt een hier een wending in de geschiedenis. Wat voorafging, de periode van de rechters, krijgt in wat hier te gebeuren staat een ander vervolg. Merk daarbij op dat in de Tenach de Samuël-boeken onmiddellijk volgen op het boek Rechters. (Ruth is daar in de christelijke canon vanuit de Joodse Geschriften tussengevoegd!). Waar Rechters afsluit met de vaststelling ‘In die tijd was er geen koning in Israël; ieder (ish) deed wat goed was in z’n ogen’ sluit 1 Samuël 1: 1 daar direct op aan: ‘wajehi ish’ – ‘er was iemand…’ En de naam van die man was Elkana – ‘El-kana’. De naam is een teken: ‘God heeft geschapen.’
Het gaat alleen in de geschiedenis niet allemaal vanzelf. Dat blijkt uit de introductie van het huis van Elkana. Twee vrouwen heeft hij, Hanna en Peninna , waarvan Peninna wel zonen en dochters had maar Hanna niet. Dat staat Elkana niet in de weg om Hanna lief te hebben. Daar duidt ook de betekenis van háár naam op: ‘genegenheid / genade.’
Elkana is gewend om jaarlijks op pelgrimage naar Silo te gaan om in het heiligdom daar te offeren en de “Heer van de hemelse machten” te vereren. Merk op dat de naam ‘JHWH tsebaot’ hier voor het eerst in de Tenach gebruikt wordt. In 1 en 2 Samuël zal het tien keer voorkomen. (En om volledig te zijn: in 2 Samuel 5: 10 in combinatie ‘JHWH elohe tsebaot’ een elfde keer). We zijn gewend de term te vertalen met ‘Heer van de legerscharen,’ maar zou ook heel wel kunnen verwijzen naar Gods overmacht in bredere betekenis: alle macht hoort aan de Heer. Er breken waarachtig andere tijden aan in Israël!
Elkana geeft ten behoeve van het offer aan Hanna, omdat hij haar lief had, het mooiste stuk offervlees. Waar dat goed voor is? Moet het de grond van de rivaliteit tussen de twee vrouwen aangeven? De twee verschillen al enorm: de één kinderrijk, de ander kinderloos. Achter de competitie schuilt een ander thema: Peninna staat voor de vruchtbaarheid die de natuur haar gaf. Ze is in die zin een geslaagde vrouw. Hanna moet het doen met haar toegesloten schoot. Ook al is haar man op haar gesteld, voor de toekomst van Israël telt ze niet mee.
In haar droefheid gaat Hanna te tempel binnen. Ze bidt om ontferming (‘rachamim’ ) over haar moederschoot (‘rechem’) en doet de gelofte dat het kind dat –zo de Here wil- geboren zal worden een nazireeër zal zijn, aan God toegewijd. Haar gebed klinkt in opbouw als een klaagpsalm. Vergelijk maar eens met psalm 22!
Dat haar stil gebed een keerpunt is, wordt gemarkeerd door het meteen daarop volgende ‘wehajah’: Eli merkt Hanna op. Dat wil zeggen: de hogepriester ziet haar wel, maar begrijpt aanvankelijk niet wat er gebeurt, vermoedt dronkenschap en spreekt Hanna daarop aan.
Het gebrek aan geduld bij Eli zou verklaard kunnen worden uit de rol die wijn speelt binnen de kanaänitische vruchtbaarheidscultus. Hosea en Amos verwijzen daarnaar. Zulke afgodendienaren zie je als hogepriester liever niet in je tempel! Maar in het verhaal is het tegelijk haast ironisch, dat de vrouw die haar daarnet nog de nazireeërgelofte voor haar toekomstig kind aflegde, zelf van dronkenschap wordt verdacht!
Pas wanneer Eli beseft wie hij voor zich heeft , verandert er iets in zijn attitude. Was het het horen van haar naam? Opende ‘Hanna’ als een wachtwoord de dimensie van Gods genade? Je zou het haast denken! Op Hanna’s toelichting antwoordt Eli met ‘Ga in vrede’ en de aanzegging van vervulling van haar vraag: ‘De God van Israël zal je geven wat je gebeden hebt.’ Die goede woorden, de zegen van de priester, werken meteen door. Hanna voegt zich als een andere vrouw weer bij haar familie.
In één vers wordt daarna het vervolg geschetst. De volgende morgen staat de familie op, buigt zich voor de Heer, aanvaardt de terugreis; thuis ‘bekent’ (‘wajjeda’) Elkana zijn vrouw Hanna , waarop de Heer hààr gedenkt en de eerst onvruchtbare vrouw zwanger wordt. Soms gaat het snel. En tegelijk mag niet vergeten worden hoe die wending überhaupt op gang is gekomen: dat was door de vasthoudendheid van die onvruchtbare!
In vers 20 eindigt de perikoop zoals ‘ie begon: met de markering van ‘wajehi’. Het geschiedde na verloop van dagen dat Hanna zwanger werd en een zoon baarde.
Na alle wendingen waarmee het uiteindelijk op de geboorte van de profeet die de koningentijd in Israël zal inluiden, gebeurt er wanneer het op zijn naamgeving aankomt, toch nog iets vreemds. ‘Ze noemde hem Samuël (‘Shmu ‘el’), want, zei ze, ik heb hem van de Heer gebeden.” Merk alleen op dat de naam Samuël géén verband houdt met het werkwoord ‘sha’al’ – ‘bidden / vragen.’ Eerder beduidt de naam ‘De Heer heeft gehoord.’ De van het werkwoord vragen / bidden – sha’al – afgeleide eigennaam is Sha’ul: Saul, Israëls eerste koning!