-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Lucas 10: 25-37
Een barmhartige outsider
door Dick Pruiksma
1. Inleiding
Het was een leermoment. Uitgenodigd door Debbie Weissman, toen voorzitter van de ICCJ, nam ik deel aan een excursie van de Rainbow-group, een dialooggroep in Jeruzalem. De bus daalt af van Jeruzalem naar Jericho en ter hoogte de “Inn of the Good Samaritan” wordt ons gevraagd met onze buurvrouw/-man even een zoemgroepje te vormen. Ik wist niet beter of de priester en de leviet lieten de gewonde man liggen omdat zij zich niet ritueel wilden verontreinigen. Maar Debbie zei: “ik begrijp het gewoon niet. Je hebt altijd de plicht om te helpen!”
2. De aanhef
De wetgeleerde wil Jezus op de proef stellen. De inzet is inderdaad negatief. Lucas 11:4 bidt zelfs: breng ons niet in beproeving. Ook al stelt de wetgeleerde geen open vraag, Jezus is het van harte met hem eens over wat het belangrijkste is in de Thora. De combinatie van teksten uit Deuteronomium 6 en Leviticus 19 was bekend. Ze was niet bedoeld om de Thora te vervangen maar om de overige geboden van de Thora op juiste wijze te interpreteren. De aanvangsvraag van de wetgeleerde is echter misleidend. “Eternal life is not a commodity gained by a limited action; it is a gift freely given.” 1)
3. De vreemdeling en naastenliefde
Over de vreemdelingen en de bijwoners is al veel geschreven. 2) In de loop van de tijd zijn de betekenissen gaan schuiven. De vreemdeling die je zult liefhebben als jezelf is via de LXX een proseliet geworden. De bijwoner is een inwoner van het land Israël met buitenlandse achtergrond, resident alien. Zij horen er helemaal bij. Zie de beroemde uitspraak in Leviticus 19:34: jij bent zelf vreemdeling geweest.
In Leviticus 19: 1, de aanhef van de heiligheidswetten, wordt het gebod tot naastenliefde gegeven aan Israël om de verbondsgemeenschap heilig te houden. Maar het gebod tot naastenliefde is niet restrictief. Het is niet alleen van toepassing op de Israëlieten die in het land wonen. Het omvat allen die in de gemeenschap leven. Omgekeerd is het ook zeker niet Jezus’ bedoeling om het gebod van de naastenliefde universeel op te rekken. Ook Nederlandse wetten gelden alleen op Nederlands grondgebied. Maar dan wel gelijk voor allen die zich daar bevinden! Een christelijke uitleg van Lukas 10: 25-37 kan zich daarom niet tegen een z.g.n. restrictieve Joodse wet keren door de universele naastenliefde van Jezus daar tegenover te zetten. 3)
4. Samaritanen
Het is overduidelijk dat er grote spanningen bestaan tussen Joden en Samaritanen. Samaritanen volgen een andere priesterlijke lijn, hebben een andere plaats van aanbidding en ook hun eigen interpretatie van Thora. Maar ondanks en mét die onderlinge spanningen leefden Joden en Samaritanen in Galilea en Judea dicht bij elkaar. Je kon elkaar eenvoudigweg niet vermijden. Zie Lucas 9: 51 ev. waar een Samaritaans dorp Jezus niet wil ontvangen omdat zijn aangezicht naar Jeruzalem is gericht. Maar er hoeft voor Jezus geen hemels vuur op dat dorp neer te dalen. “Jesus has to explain that dropping the first-century equivalent of napalm is not a good response to lack of hospitality”.4) Samaritanen zijn deel van de gemeenschap waar binnen het gebod van de naastenliefde geldt. Pas in later tijd worden de Samaritanen als niet-Joden gezien. 5) De gelijkenis refereert nergens aan niet-Joden in het algemeen. Zij blijven ook in Lucas 10 buiten Jezus’ horizon.
5. Onreinheid
In een veel gehoorde traditioneel-christelijke uitleg van de gelijkenis mijden de priester en de Leviet het contact met de gewonde man omdat ze zich niet ritueel willen verontreinigen. Ze zouden dan geen dienst in de tempel meer kunnen verrichten. Opnieuw is het in deze uitleg de starre Joodse wet die verhindert dat gedaan wordt wat gedaan móet worden.
Lucas zelf verwijst echter op geen enkele manier naar de kwestie van rituele onreinheid. Hij had er geen reden toe. Commentatoren die voor de traditionele uitleg bewijsplaatsen willen vinden in Tenach wijzen bijvoorbeeld op Leviticus 21 : 1-3. Daar gaat het over de zonen van Aäron. Dat zijn de priesters. Maar waar blijft dan de Leviet in dit verhaal? Nog afgezien van het feit dat het hier niet om een dode gaat. Dat heeft Jezus zijn toehoorders voldoende duidelijk gemaakt. En zelfs de priester, die eventueel verontreinigd zou kúnnen worden, ook hij daalde af van Jeruzalem naar Jericho. Met andere woorden: zijn taak in de tempel zat erop. Kortom, het veel gehoorde argument van onreinheid gaat niet op. Zoals Debbie Weismann afdalend in de bus naar Jericho al zei: ze hadden gewoon moeten helpen! Hun gedrag is minstens zo verrassend als dat van de Samaritaan.
6. De Samaritaan
Wat priester en Leviet gemeenschappelijk hebben is “afkomst”. Je bent priester omdat je uit een priesterlijk, van Aäron stammend geslacht komt. En je bent Leviet omdat je stamt van één van de andere zonen van Levi. De derde lijn van afstamming is die van de “gewone” Israëlieten. Nadat de priester is afgedaald en nadat de Leviet voorbij is gegaan, verwacht de toehoorder dus een “gewone” Israëliet als hij/zijzelf. Maar er stopt een Samaritaan. Niet een onderdrukte, niet een arme, niet een hongerige. Het gaat niet om de sociaal-economische context. En ook jijzelf, “gewone” Israëliet, stopt niet. Ook al had je dat wel verwacht na een priester en een Leviet. Maar er stopt iemand die binnen jouw gemeenschap een outsider is. “Were Jesus a Samaritan, he would have told the parable of the good Jew.” 6)
7. Blog
Op de website van de Protestantse Theologische Universiteit schreef prof. Annette Merz een blog over deze gelijkenis, gebruik makend o.a. van de uitleg van Amy-Jill Levine. Aanbevolen.
1. Amy-Jill Levine, The Jewish Annotated New Testament, (JANT), Oxford University Press 2011, 123.
2. Zie bijvoorbeeld J.J. Meuzelaar, Der Leib des Messias, Kampen 1979, 59 ev.
3. Michael Fagenblat, The Concept of Neighbor in Jewish and Christian Ethics, JANT, 540 ev.
4. Aldus Levine, The Misunderstood Jew, The Church and the Scandal of the Jewish Jesus, Harper Collins 2006, 148.
5. Fagenblat, aa., 542
6. Levine, The Misunderstood Jew, 148.