-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Jesaja 45: 1-7
Kores, herder en messias van de Eeuwige
De Hebreeuwse Bijbel, TaNaCh, eindigt in 2 Kronieken 36: 22-23 met het ‘Edict van Kores’. Deze Perzische koning geeft ca. 540 v.Chr. de Judeeërs die in Babel in ballingschap zijn, toestemming naar huis terug te keren. In zijn edict geeft Kores drie dingen aan: dat hij alle koninkrijken op aarde heeft ontvangen van de HEER, de God van de hemel, dat deze God hem heeft opgedragen voor Hem een huis te bouwen in Jeruzalem, en dat wie tot enig deel van zijn volk behoort op mag gaan naar Juda, onder de zegen van de Eeuwige.
Deze passage uit 2 Kronieken 36 kan men lezen tegen de achtergrond van verschillende passages uit Jesaja 40-55. In Jesaja 41:2-3 wordt gesproken over de opmars van Kores (zonder dat zijn naam wordt genoemd; dat gebeurt binnen Jesaja 40-55 alleen in Jesaja 44:28 en 45:1) in het kader van een spreken van JHWH die er in 41:4 direct aan toevoegt dat Hij, JHWH, dit doet gebeuren.
In Jesaja 44:28 wordt gezegd dat Kores Gods heilswil ten uitvoer brengt door te zeggen dat Jeruzalem herbouwd moet worden en de fundering voor de tempel gelegd moet worden. Dit vers is de afsluiting van de passage Jesaja 44:21-28, gericht op Jakob / Israël, ‘mijn knecht’ genoemd (2x in 44:21), gevormd door de Eeuwige (44:21.24). Deze passage is gebouwd op het werkwoord ‘loskopen’ (גאל) (44:22.23.24). JHWH is Juda’s verlosser. In deze passage klinkt veelvuldig het goddelijk ‘Ik’. JHWH is het die handelt (JHWH + עשה), 44:23, in 44:24 versterkt tot ‘Ik, JHWH, ben het die alles gemaakt heeft’. Gods bedoeling is dat de stad Jeruzalem en de steden van Juda herbouwd en bewoond gaan worden (44:26). Kores moet dat realiseren (שלם). Deze werkwoordsstam שלם duidt op herstel. Er ontstaat sjaloom, welzijn, toekomst. De formule ‘Dit zegt de HEER’ in 44:24 geeft de woorden extra kracht.
De bijzondere rol van Kores wordt onderstreept, doordat JHWH Kores in Jesaja 44:28 ‘mijn herder’ noemt. Hij krijgt de rol van de koning van Israël die ideaaltypisch een herder voor het volk moest zijn (2 Samuël 5:2). In die rol van herder is Kores beeld van Israëls God die herder is (Jesaja 40:11). Ook in de erop volgende passage Jesaja 45:1-7 wordt Kores met een term benoemd waarmee Israëls koningen getooid werden: ‘gezalfde’ (משיח). De term משיח wordt in het Oude Testament breed gebruikt: voor de hogepriester (onder meer Leviticus 4:3), aartsvaders (Psalm 105:15), de Israëlitische koning (zoals David in 2 Samuël 23:1), hier voor een heidense koning die de Eeuwige niet kent (45:4.5). Als uitvoerder van Gods verlossingsplan is Kores een messiaanse gestalte.
In Jesaja 45:1-7 staat Kores centraal. Nu wordt niet over hem gesproken, zoals in Jesaja 44:28, maar tot hem. Meerdere elementen uit Jesaja 44:21-28 keren in Jesaja 45:1-7 terug. De Godsspraakformule ‘Dit zegt de HEER’ klinkt ook hier (45:1). Vele malen klinkt ook in deze passage het goddelijke ‘Ik’. De Eeuwige faciliteert de vorst. Net als in Jesaja 44:24 wordt gezegd dat de HEER alles doet (45:7). Hij heeft Kores bij de rechterhand genomen, onderwerpt volken aan hem, ontwapent koningen, opent deuren voor hem. De Eeuwige gaat voor hem uit, effent oneffenheden. Hij verbreekt koperen deuren, verbrijzelt ijzeren grendels, schenkt hem schatten die in duisternis verblijven. Vele daden van de HEER, opdat Kores zal weten dat JHWH, Israëls God, hem bij name riep (45:3.4). Dat bij de naam noemen en een erenaam geven gebeurt vanwege ‘mijn knecht Jakob, Israël, mijn uitverkorene’ (45:4). De woordcombinatie ‘mijn knecht – uitverkiezen’ was al eerder in Jesaja 41:8; 42:1; 44:1 te vinden. Het gaat dus uiteindelijk niet om Kores, maar om Gods volk. Net als in 44:21 heet Jakob ‘mijn knecht’. Uit de term ‘mijn uitverkorene’ is Gods liefde voor Israël te proeven.
Meerdere termen die eerder tot Jakob / Israël gezegd zijn, worden nu tegen Kores gezegd: bij de rechterhand vatten (vergelijk Jesaja 41:13), oneffenheden effenen (vergelijk Jesaja 40:4), bij de naam roepen (vergelijk Jesaja 43:1).
Het is uit Jesaja 45:1-7 duidelijk dat JHWH Kores in staat stelt het verlossingsplan te volvoeren. In het licht van die heilswil wordt in Jesaja 45:5.6 Gods uniciteit benadrukt: ‘Ik ben JHWH en er is geen ander’. Duidt ook de naam JHWH, aan Mozes bij de braambos geopenbaard in het kader van Gods bevrijdingsgeschiedenis (Exodus 3:14-15), niet op Gods heilswil? Vaker wordt in Jesaja 40-55 Gods uniciteit en exclusiviteit benadrukt: ‘Vóór mij is er geen god gevormd / na mij zal er geen zijn.’ (Jesaja 43:10), ‘Buiten mij is er niemand die redt.’ (Jesaja 43:11), ‘Er is geen god buiten mij’ (Jesaja 44:6), ‘Jullie zijn mijn getuigen: is er een god buiten mij, / of een andere rots? Ik ken er geen.’ (Jesaja 44:8), ‘Buiten mij is er geen god.’ (Jesaja 45:21), ‘Ik ben God, er is geen ander.’ (Jesaja 45:22; 46:9). Israëls God is een verlosser: ‘Alleen Ik breng redding.’ (Jesaja 45:21). In Jesaja 46:4 wordt Gods ‘doen’ (עשה) verbonden met ‘beschermen’ (NBV-2004), ‘redden’ (NBG-1951).
Deze God van heil is heer over de geschiedenis. Hij leidt de actuele geschiedenis, de geschiedenis die je nu meemaakt. Voor de dichter van Jesaja 45 werkt God in de geschiedenis, via mensen. Dat laat Hij in Kores zien. Daartoe bewapende Hij hem (45:5).
Gods werkterrein is niet beperkt tot Israël. Wereldwijd moet geweten worden dat er maar één God is, de God ‘die het licht vormt en het duister schept, / die heil (שלום) doet en het kwaad schept’ (45:7). Gods scheppingsmacht moet wereldwijd erkend worden. Hij is verlosser en schepper (voor dat laatste zie bijvoorbeeld ook Jesaja 40:28). De werkwoorden ‘vormen’ en ‘doen’ komen hier weer voor, uit Jesaja 44:28 herkennen we het heilbrengen. Daarnaast staan nu twee uitspraken met het werkwoord ברא, ‘scheppen’, van duisternis en onheil. Het begrip ‘duisternis’ ontmoetten we al in de ‘schatten die in duisternis verblijven’ in 45:3. De duo’s ‘licht – donker’ en ‘heil – onheil’ hebben betrekking op verschillende terreinen: het eerste op de natuur, het tweede op de geschiedenis. Met deze beide uitspraken stelt zich de theodicee-vraag: is God ook de oorzaak van het kwaad in de wereld? Deze poëtische tekst in Jesaja 45:7 zal niet de bedoeling hebben een omvattende dogmatische opvatting te bieden, maar -denkend vanuit Gods handelen in de actualiteit- willen zeggen dat de Eeuwige de ondergang bewerkt van wat de bevrijding van zijn volk in de weg staat.