-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Marcus 07: 1-23
Hield Jezus zich niet aan de spijswetten ?
In zíjn boek ‘The Jewish Gospels. The Story of the Jewish Christ’ (2012) wijdt de joodse historicus en kenner van de Talmoed Daniel Boyarin een heel hoofdstuk aan Marcus 7, 1-23, onder de titel ‘Jesus Kept Kosher’. Boyarin is onder meer bekend door zijn studie ‘Border Lines: the Partition of Judaeo–Christianity’ waarin hij aantoont hoe het proces van het uiteengaan van synagoge en kerk veel complexer is verlopen dan meestal is aangenomen. Hij ziet Marcus 7 vs.19b (‘Zo verklaarde hij alle spijzen rein’) als een centrale tekst voor het uiteengaan van kerk en synagoge. Deze uitspraak is zo anti-joods, dat die wel moest leiden tot een uiteengaan. In moderne, zowel wetenschappelijke als vrome commentaren, uit alle kerkelijke richtingen in de V.S., vindt hij deze overtuiging terug. In Europa, mede onder invloed van joodse commentatoren als David Flusser, is men hiervan inmiddels minder overtuigd en wordt vs. 19b vaak gezien als een latere christelijke toevoeging, evenals sommige andere delen van deze tekst, zoals de uitleg van joodse gebruiken. Hoe ook zij: dit bijbelgedeelte raakt aan een van de kernen van de joods-christelijke dialoog.
Boyarin wil echter de hele tekst als oorspronkelijk van Marcus lezen en wil niet van toevoegingen weten. Marcus is joods, ook al schrijft hij voor niet- joodse christenen. Er is niets in deze tekst dat niet voluit joods is. Marcus blijkt uitstekend geïnformeerd over de verschillen binnen de joodse wereld van Jezus’ dagen. De aanscherpingen van de Farizeeën wat betreft de onreinheid van handen in relatie tot voedsel werden niet algemeen geaccepteerd. Zo beroept Jezus zich (conservatief?) tegenover hen op de geschreven tekst van de Thora. Reinheid van handen had oorspronkelijk alleen betrekking op cultische handelingen in de tempel, en niet op alle maaltijden. Daarbij is Marcus goed op de hoogte van hoe handen gewassen werden. In de NBV vertaling is in vs. 3 het wassen ‘met de vuist‘ weg gelaten. Waarschijnlijk omdat men er als vertalers geen raad mee wist. Latere joodse praktijken laten echter zien hoe in een losse vuist het water werd opgenomen waarmee, waterbesparend, dan de handen gewassen werden. De tekst van Marcus is dan juist een heel vroeg bewijs voor deze praktijk.
Dat het om een binnen-joods conflict ging wordt al direct in de eerste verzen duidelijk. Farizeeën en enkele Schriftgeleerden waren van Jeruzalem naar Galilea gegaan. Daar was men niet toe aan de Farizese vernieuwingen uit Jeruzalem op basis van de mondelinge leer van de voorouders. In vs. 3 (‘de Farizeeën en alle andere joden’) ligt het daarom voor de hand in dit geval niet met joden, maar met Judeeërs te vertalen. Anders zou Marcus zich zelf tegenspreken. Dat de praktijk van het handen wassen niet algemeen geaccepteerd was, kan blijken uit het feit dat sommige leerlingen het niet deden. Ook uit latere joodse bronnen kan aannemelijk worden gemaakt hoe verdeeld hier over gedacht werd. Opvallend, en te denken gevend, is dat Jezus niet beschuldigd wordt. Evenals bij het aren plukken op de sabbat zijn het de leerlingen die beschuldigd worden. Zou Jezus de zaak voor zichzelf zo secondair gevonden hebben dat hij zijn tegenstanders op dit punt niet wilde provoceren? (ook als een vorm om je tegenstanders lief te hebben?).
Het belangrijkste argument om vs. 19b anders te lezen dan als een afschaffing van kosher eten, wordt bijna direct duidelijk uit een onbevangen lezing van het geheel van het verhaal. Het gaat hierin duidelijk niet om de vraag naar kosjer of niet kosjer, de vraag naar geoorloofd en niet geoorloofd voedsel, maar om vragen van rein en onrein. In het joodse denken zijn dit twee gescheiden systemen (hoewel het spreken over reine en onreine dieren wel verwarring kan oproepen). In de tekst gaat het uitsluitend over rein en onrein. Het uitgangspunt is zonder meer dat Jezus kosher at. Als dat anders was geweest hadden we een heel ander verhaal gehad. In de parallelle tekst Mattheus 15, 1-20 gaat het ook uitsluitend over rein en onrein en ontbreekt een uitspraak als vs. 19b.
Ook als we vertalen ‘zo verklaarde hij alle spijzen rein’ gaat dit niet over koshere of niet koshere spijzen, maar om koshere spijzen, ongeacht of ze door een onrein iemand aangeraakt zijn. Maar met vs. 19b is nog meer aan de hand. Het is grammaticaal een vreemde vorm op een vreemde plaats. Met een kleine wijziging kan met een minderheid van handschriften veel beter gelezen worden: ‘omdat het niet in zijn hart, maar in zijn maag komt en in de beerput weer verdwijnt, reinigend alle spijzen’. Het werkwoord katharizo betekent primair ‘reinigen’, ‘zuiveren’, en pas in meer afgeleide zin ‘rein verklaren’. Deze vertaling vinden we onder meer in de Naardense bijbelvertaling, bij Peter Tomson en bij Tom Naastepad. Zou het kunnen zijn dat Jezus bedoelde dat het proces van stofwisseling alle onderscheid tussen rein en onrein bij het eten uiteindelijk ophief? Als stof tot stof, als een uiteindelijk natuurlijk resultaat in één pot nat? En wat is daar onheilig aan? Het lijkt in het geheel van Jezus’ betoog een uitdagend gezegde, om zo te onderstrepen hoe veel meer het uitgaan vanuit het hart, de kern en de praktijk van de Thora raakt. Wat uit de mens komt maakt hem onrein: wat uit het hart, de kern van de mens voortkomt. Daarbij vallen alle onderscheidingen rond stoffelijke afscheidingen in het niet. (In de wetgeving van de Thora gaat het bij rein en onrein primair om ziekteprocessen en uitscheidingen zoals bij menstruatie en zaadlozingen en niet om stofwisseling).
Met al deze noodzakelijke verhelderingen voor de christelijke gemeente, blijft de vraag naar de actuele verkondiging. Daarvoor kan worden in gegaan op de korban als een middel om binnen een geloofssysteem ten eigen behoeve te manipuleren (wat bestemd was voor het eren, het materieel ondersteunen, van de ouders, werd met een belofte aan de tempel gewijd, waardoor men er als eigen bezit over kon blijven beschikken). Het is een ontmaskering van wat zich voordoet als een vroom ideaal, maar in feite meer egoïsme dan altruïsme is. Ook de verzen 21-23 vragen om actualisering. Het is niet nodig om dit als een latere toevoeging vanuit Paulus’ morele begrippenkader te zien. Daarvoor wijst er te veel op de tweede tafel van de tien geboden. Overigens: ook al zijn dit uitingen vanuit het hart, actueel kan veel ervan verbonden worden met eigentijdse onderbuikgevoelens.
Misschien mogen we deze tekst ook zien als uitdagend rond vragen van sola scriptura en hoe we voorkomen dat actuele uitleg en toepassingen (de Farizese goede intenties) fundamentalistisch gecanoniseerd worden. Een vraag die zowel binnen het christendom als het jodendom actueel blijft. Zo kwam ik het ook tegen bij Boyarin.