-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Exodus 34: 27-35
Ds. G.A. Trouwborst, Nieuwleusen
Dit gedeelte uit Exodus is niet eenvoudig uit te leggen.
Het vindt plaats ná de zonde met het gouden kalf. Mozes krijgt de opdracht om opnieuw de geboden op te schrijven. Letterlijk staat er:
Schrijf voor jezelf deze woorden op (34:27)
Een vraag is: wat betekent deze uitdrukking ‘voor jezelf’? Het is een uitdrukking die doet denken aan de opdracht aan Abram om op reis te gaan (Ga voor jezelf, weg uit je land, etc. Gen.12:1 vv). Abram moet zich losmaken van zijn vaderhuis en volk, en ‘voor zichzelf’ op reis gaan. Zijn daarom nu ook de geboden die Mozes op moet schrijven meer voor Mozes dan voor het volk bedoeld? Of mogen we deze woorden ‘voor jezelf’ opvatten als een algemene zegswijze die ‘gewoon’ aanduidt dat het Mózes is, die ze moet opschrijven?
We laten deze vraag even rusten, en lezen vers 28:
Hij (uit de grammaticale context lijkt het logisch dat Mozes bedoeld is, hoewel God uiteraard niet geheel valt uit te sluiten) schrijft op de platen de woorden van het verbond, de tien woorden. (34:28)
Er vanuit gaande dat het Mozes is die de woorden opschreef (mede afgaande op de opdracht van God aan Mozes om dit te doen) ontstaat er een moeilijkheid met Exodus 34:1, waar we immers lezen dat God aankondigt om zélf de stenen tafelen te beschrijven:
De ENE zegt tot Mozes: hak je twee stenen platen uit, als de eerste; schrijven zal ik op die platen de woorden die geweest zijn op de eerste platen, die je hebt verbrijzeld. (34:1)
En om de problematiek nog eens extra ingewikkeld te maken wijken de woorden uit Exodus 34 sterk af van die uit Exodus 20 (de eerste versie van de Tien Woorden).
Door Joodse uitleggers wordt daarom traditioneel wel een onderscheid gemaakt. De versie uit Exodus 20 wordt wel aanduid met de ‘ethische tien woorden’ (aangezien deze voor een belangrijk gedeelte betrekking hebben op de intermenselijke ethiek) terwijl de versie uit Exodus 34 de ‘cultische tien worden’ wordt genoemd, aangezien deze geboden vooral betrekking hebben op de (cultische) relatie tot God. De cultische tien woorden worden wel als volgt ingedeeld:
1. Verbod op het buigen voor andere goden (34:14)
2. Verbod op het maken van gegoten godenbeelden (34:17)
3. Gebod om het feest van de matses (Pesach) te vieren (34:18)
4. Gebod om eerstgeboren dieren en zonen aan God toe te wijden (34:19)
5. Gebod tot het houden van de Sabbat (34:21)
6. Gebod tot het vieren van het Wekenfeest (34:22)
7. Verbod om bloed van een offerdier over iets gegists te brengen (34:25)
8. Verbod om een pesachoffer tot de volgende morgen te bewaren (34:25)
9. Gebod om eerstelingen van de oogst in Gods huis te brengen (34:26)
10. Verbod om een bokje te koken in de melk van de moeder (34:26)
Hiermee zijn we er echter nog niet.
Uit Deuteronomium 10:1-4 valt immers af te leiden dat God zowel de eerste als de tweede versie van de Tien Woorden eigenhandig schreef (beide volgens de tekst van Ex.20, de ‘klassieke Tien Geboden’ zogezegd). Mozes vertelt daar:
Toen schreef hij (God, red.) op de platen in hetzelfde schrift als het eerste de tien woorden, welke de ENE tot u heeft gesproken op de berg, vanuit het vuur, ten dage van de vergadering. Toen gaf de ENE ze aan mij. (Deut.10:4)
Door rabbijnen is dan ook de conclusie getrokken dat Mozes de tweede ‘tien woorden’ (de cultische dus, waarvan hier, in Ex.34, sprake is) ‘voor zichzelf’, dat wil zeggen: ‘zelf’ opschreef, hetzij op de achterzijde van de door God beschreven tweede set stenen tafelen, hetzij op nog weer andere stenen tafelen. Deze tien woorden worden in deze visie als complementair beschouwd aan de versie die God schreef (Zie hiervoor bijv. R.E. Friedman, Commentary on the Torah, p.294).
Maar hoe dit alles ook zij, in ieder geval was er bij dit schrijven van de heilige woorden en in Gods aanwezigheid zoveel goddelijk licht aanwezig, dat Mozes’ aangezicht er spontaan van oplichtte; zo sterk zelfs dat er een sluier aan te pas moest komen om de straling te temperen naar het volk toe. Daarmee lijkt Mozes zélf wel een soort ‘heiligdom’ te zijn geworden: evenals in de tabernakel het voorhangsel nodig was om Gods heerlijkheid af te schermen van het volk, moest ook Mozes zijn eigen aangezicht, waar Gods heerlijkheid afstraalde, bedekken.
Relatie met het Nieuwe Testament
Wanneer we nu deze lezing leggen naast de evangelielezing voor deze zondag (over de verheerlijking van Jezus op de berg, waar Gods heerlijke licht ook straalde, en ook Mozes in Gods luister bij Hem is) valt deze lezing wellicht te verdiepen, als we denken aan de hierboven genoemde cultische tien woorden. Immers: deze tien woorden gingen gepaard met een lichtglans die op Mozes afstraalde. Nu het hemelse licht op Jezus afstraalt: moeten we dan niet denken aan het verhaal van Mozes en de cultische tien woorden?
Bij nadere beschouwing – en bedenkend dat Jezus’ verheerlijking in verband staat met zijn komende dood en opstanding- is het verrassend hoezeer er lijnen lopen:
– Meerdere malen is er in de cultische tien woorden immers sprake van Pesach (het feest waarbij Jezus zou sterven en opstaan).
– Het gaat over de toewijding van eerstgeboren zonen aan God (Jezus als Gods Zoon die het offer van zijn leven aan Hem toewijdt)
– Het gaat over de Sabbat (die een belangrijke rol speelt bij Jezus’ kruisiging, graflegging en opstanding)
– Het gaat over het wekenfeest (dat voortvloeit uit Pesach – zo ook het Wekenfeest uit Hand.2, dat voortvloeit uit Jezus’ dood, opstanding en hemelvaart).
Het zijn maar enkele vermoedens, waar wellicht verder op doorgeborduurd kan worden. In ieder geval lijken de cultische tien woorden mee in herinnering geroepen te worden bij het verhaal van Jezus’ verheerlijking op de berg, en kunnen zij wellicht in relatie worden gebracht tot Jezus.
Maar ook op zichzelf genomen, puur binnen de context van Exodus blijvend, is de tekst reeds zeer veelzeggend, wanneer bedacht wordt dat, ondanks de zonde met het gouden kalf, God nota bene éxtra geboden/woorden meegeeft waarmee de relatie met Hem onderhouden en gevierd kan worden. En wat met Mozes de berg weer afdaalt is geen duisternis, maar vrolijk en genadig licht van Godswege!