-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Jeremia 07: 1-15
Sommigen generaties hebben het slecht getroffen op het wereldtoneel. Neem de generatie van Jeremia. Volgens de aanhef van het boek (1:1-3) was hij als profeet actief in de tijd van koning Josia tot koning Zedekia, dat is binnen de periode van 640-587. Een zwarter scenario is nauwelijks denkbaar. In 721 hebben de Assyriërs het noordelijke rijkje Israël met de grond gelijk gemaakt. Priesterlijke vluchtelingen uit het noorden, die hun heil in Jeruzalem zoeken, vertellen de gruwelijkheden die hun mensen zijn overkomen. In 700 probeert de Assyrische koning Sanherib dat lot ook over Jeruzalem uit te storten. Zijn plannen mislukken, maar de toon is gezet. Er hangen donkere wolken boven Jeruzalem. Zo’n 500 km naar het oosten heeft de Babyloniër Nabupolassar het Assyrische bewind van zich afgeschud en overgenomen. Zijn zoon, de beroemde Nebukadnezar, bouwt dat Babylonische Rijk verder uit. Bij de overname zit ook het rijkje dat we zo goed kennen: Juda, met als hoofdstad Jeruzalem. Voortaan is de Judese koning schatplichtig aan Babel. Wat dat allemaal zou kunnen gaan brengen, is in Jeruzalem het gesprek van de dag. Een gesprek waarin Jeremia zicht mengt.
Hoofdstuk 7, dat bekend staat als ‘ de Tempelprediking’ heeft een vervolg in hoofdstuk 26. Eigenlijk is dat een meer uitgewerkte versie. Over de opbouw van het boek en de relatie tot de Griekse vertaling ervan, de Septuaginta is echt het laatste woord nog niet gezegd. Het is hoogst ondoorzichtig. Wie over hoofdstuk 7:1-15 een uitleg en overdenking wil schrijven, doet er goed aan ook eerst hoofdstuk 26 nog eens aandachtig te lezen. Dan kom je sneller tot de kern. Achtergrond van 7:1-15 is de penibele politieke situatie. Bij de Assyriërs was Jeruzalem de (doden)dans ontsprongen. Zou het nu weer zo gaan? Een aantal inwoners was daarvan stellig overtuigd. Het is überhaupt lastig om je ondergang tegemoet te leven. Wij vinden het ook prettiger te lezen dat het met de klimaatverandering wel meevalt dan met een doemscenario aan het werk te moeten. Een van de argumenten van de ‘positivo’s’ is het feit dat de tempel van JHWH in Jeruzalem staat. Het is hun zonneklaar: ‘De tempel van JHWH, de tempel van JHW, de tempel van JHWH is hier’ (7:4).
Voor we deze belijdenis afschieten en zeggen dat de tempel geen enkele garantie voor veiligheid biedt, is dat nu juist wél wat we in eerdere boeken van het OT en het psalter vinden. Het is onderdeel van het algemene denken, lees: de algemene theologie: God zorgt voor zijn volk.
Dat het Noordrijk en zijn tempel zijn vernietigd, was niet alleen politiek en strategisch, maar ook theologisch voor de inwoners van Jeruzalem goed te verklaren. Het noorden had geen dynastie opgebouwd, het land lag open en Samaria was kwetsbaarder dan Jeruzalem. Maar men heeft er een theologische basis onder gelegd, die we omschrijven met ‘de deuteronomistische theologie’. Dat wil zeggen: theologie in de lijn van het denken in Deuteronomium. Daarin wordt de invloed van de vruchtbaarheidsreligie die de Kanaän heeft gekend en ook gekenmerkt, als hoogst verwerpelijk beschouwd. ‘De ba‘als’ zijn volgens de priesterkaste in Jeruzalem levensgevaarlijk: de leiden af van JHWH. Jeremia is door deze denklijn beïnvloed, is er in zekere zin een vertegenwoordiger van. Het noorden, Samaria, heeft in deze gedachtegang zijn ondergang dus aan zichzelf te danken. Hadden ze de ba‘als maar niet achterna moeten lopen…
Het conflict dat Jeremia met de Jeruzalemse priesterkaste heeft, heeft hiermee te maken. Inzet is de plaats van de tempel. Dat is Gods plaats, vanaf de allereerste steen. Het is een in steen gestolde voortzetting van de tabernakel, de mobiele woestijntempel, die in Silo in een heus gebouw is veranderd. De tempel is de facto de behuizing van de ark van het verbond, Gods zetel. Het is de plek die Hij tot zijn woning heeft gekozen. Hij troont er tussen de cherubs. De gedachte is: deze plek geeft JHWH nooit op, Hij maakt zichzelf niet dakloos. Maar de vraag is of je het ook niet anders kunt zien.
Woont JHWH in een huis van steen of troont Hij op de mitswot, de geboden? We nemen Psalm 40 er even bij. Daarin vinden we nogal kras verwoord: ‘ In slachtoffers en spijsoffers hebt u geen behagen…, brandoffers en zondoffers hebt U niet gevraagd…’ Alsof het boek Leviticus, waarin de hele cultus wordt uitgetekend, niet bij de Thora hoort. De cultus is op gezag van JHWH minutieus geregeld. Maar, zingt de psalm verder, ‘Ik heb lust om uw wil te doen.’ En even verderop rollen we over al die mooie begrippen als gerechtigheid, trouw, heil, goedheid. Het gaat om het doen van de geboden. Daartoe is de hele cultus opgetuigd. De tempel heeft dus een doel voor de geschiedschrijver: dat is aanzetten tot het volbrengen van de geboden. En daar stapt Jeremia de discussie binnen: het gaat in en buiten de tempel om je handel en wandel, het doen van recht, de bescherming van de wees, de weduwe en de vreemdeling (daar zit Jeruzalem op dat moment vol mee, er is zelfs een compleet nieuwe wijk voor hen gebouwd). Liegen, bedriegen, inbreuk op een anders huwelijk, vals getuigenis… de Tien Geboden passeren in een nieuwe setting de revue. Zonder die mitswot is de tempel ontvolkt, dan kan JHWH het er niet uithouden, is de stelling van Jeremia. DE profeet haalt er Silo bij, waar ooit de ark was ondergebracht. ‘Ga maar eens naar mijn plaats, daar in Silo…ik heb er mijn Naam in het begin laten wonen…’(7:12). Silo is door de Assyriërs met de grond gelijk gemaakt. Silo is niet zomaar afgedankt: ‘Zie wat Ik daarmee heb gedaan…’ JHWH heeft Silo opgegeven. Het wordt zo geformuleerd dat het lijkt of JHWH zelf Silo heeft verwoest. En dat lot hangt volgens Jeremia ook de inwoners ook boven het hoofd. 7:12-14 is werkelijk schokkend: JHWH doet afstand van zijn huis, ‘waarover zijn Naam is uitgeroepen, het huis dat Hij aan de vaderen gegeven heeft. En ook hier geldt: de verwoesting van de tempel straks is geen kwestie van noodlot maar van schuld.
De tempelprediking wordt in het NT ook aangehaald, in Mattëus 21, Marcus 11 en Lucas 19: de tempel als Marktpaats en Bol.com. Maar waarom het gaat…: de mitswot, de geboden.