-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Matteüs 05: 17-26 en 37
Jezus onderwijst de Tora
Door Peter van ’t Riet
In deze bijdrage beperk ik mij tot Matteüs 5:17-24 op hoofdlijnen.(1) Deze tekst bestaat uit drie gedeelten.
a) Jezus’ opvatting over de Tora (vers 17-20)
Dit gedeelte staat – na een aantal inleidende teksten – aan het begin van de Bergrede. Aansluitend vervolgt Jezus zijn Tora-onderricht waarin het accent ligt op halachische (joods-wettelijke) en daarmee samenhangende ethische kwesties. De Bergrede is de eerste van vijf grote leertoespraken van Jezus in het Matteüsevangelie (5:1-7:29; 10:5-42; 13:3-52; 18:1-35; 24:1-25:46). Die opbouw is karakteristiek voor Matteüs. Het is een verwijzing naar de vijf boeken van Mozes, die geheel past in de Mozesmidrasj die Matteüs consequent in zijn verhaallijn heeft uitgewerkt.(2) Het misverstand zou nu kunnen ontstaan dat Matteüs Jezus heeft gezien als de “nieuwe Mozes”, die in de plaats van de “oude Mozes” is gekomen. Het is alsof Matteüs ons daarvoor vanaf het begin van de Bergrede heeft willen waarschuwen.
In vers 17-20 wordt uiteengezet dat Jezus’ onderwijs blijvend gefundeerd is in Mozes (de Tora) en de Profeten. Jezus is niet gekomen om de Tora te ontbinden, maar om de Tora vol te maken, te completeren (Grieks plèroosai) (vers 17). In de joodse gedachtegang betekent dat 1) de Tora in praktijk brengen, d.w.z. vol/compleet maken met daden die eraan beantwoorden, en 2) de Tora toepassen op kwesties en situaties waarop zij eerder niet werd toegepast, of die zich eerder niet op die manier voordeden. Als we het vervullen van de Tora opvatten als een eenmalige activiteit van Jezus waarna de Tora grotendeels zijn geldigheid heeft verloren, dan ontbinden we in wezen de Tora en theologiseren we in strijd met Jezus’ woorden zoals Matteüs die hier weergeeft. Vervullen van de Tora is bovendien iets dat dagelijks opnieuw moet gebeuren en niet alleen door Jezus, maar door iedereen die het koningschap van de hemel op zich neemt. De verzen die op vers 17 volgen, zijn geheel in dezelfde geest.
Vers 18 drukt uit dat zelfs de kleinste tekentjes van de geschreven Tora – de jota’s en de tittels – hun geldigheid behouden zolang de wereld bestaat. De geschreven Tora is en blijft de onveranderbare grondwet van Gods koningschap over de wereld. Ook de rabbijnen onderwezen dat geen letter van de (schriftelijke) Tora gewijzigd mag worden (o.a. bT Sanhedrin 90a). Vers 19 stelt vervolgens dat alle mitswot (geboden, opdrachten) van de Tora in de christelijke gemeente gepraktiseerd en onderwezen moeten worden (let op de joodse volgorde: “doen en leren”). Dat althans – kunnen we toevoegen – geldt voor de joodse aanhangers van Jezus. Niet-joodse aanhangers komen we in het Matteüsevangelie nauwelijks tegen (verg. Matteüs 10:5). Wie ook maar de kleinste mitswah uit de Tora ontbindt (Grieks lusè; “losmaakt”), die zal “klein” heten in het koninkrijk van de hemel.
Vers 20 gaat zelfs nog een stap verder en stelt dat Jezus’ leerlingen de schriftgeleerden en Farizeeën in rechtvaardigheid, d.i. in naleving van de Tora, moeten overtreffen. De consequentie van dit uitgangspunt is dat ook de volgende uitspraken van Jezus in de Bergrede niet kunnen worden uitgelegd als tegengesteld aan de Tora. Als het aan Matteüs ligt, gaat de Tora het leven van Jezus’ joodse aanhangers nog veel meer bepalen dan voorafgaand aan Jezus’ optreden het geval was. Jezus’ onderwijs in de Bergrede kan dan ook gerekend worden tot wat in farizees-rabbijnse kringen “mondelinge Tora” heet. Hoe dat proces werkt, laat Matteüs aansluitend zien aan de hand van het volgende voorbeeld.
b) Jezus’ standpunt inzake doodslag (vers 21-22)
“Jullie hebben gehoord dat tot de ouden gezegd is…, maar ik zeg jullie…” Ook nu weer zouden we kunnen denken in antithesen, m.a.w. wat eerder in de Tora gezegd is, wordt opgeheven en vervangen door wat Jezus nu gaat zeggen. Behalve dat die opvatting – zoals we zagen – in strijd is met Jezus’ voorafgaande woorden, heeft zij ook absurde gevolgen. Immers als de mitswot “niet doodslaan” (Exodus 20:13) en “berechten van de doodslager” (Deuteronomium 16:18; 21:5) zouden worden opgeheven, dan heeft dat een misdadige samenleving tot gevolg. In een dergelijke uitleg wordt het Griekse woordje de ten onrechte vertaald met “maar” in de zin van een tegenstelling, terwijl het hier niet anders betekent dan dat er een nadere toevoeging volgt. Daarom kan beter vertaald worden met “nu”: “nu zeg ik jullie”. Jezus’ uitspraak laat de beide Toravoorschriften in hun waarde en breidt alleen het toepassingsbereik ervan uit. In zijn ogen was openbare belediging van de naaste vergelijkbaar met doodslag. Dat standpunt werd in farizees-rabbijnse kringen breed gedeeld getuige uitspraken als: “Wie zijn naaste haat, zie, hij is een bloedvergieter”.(3) Haat en belediging worden gezien als aanloop tot doodslag. Jezus’ woorden in deze verzen zijn een voorbeeld van hoe de mondelinge Tora werkt. Aanhakend bij de schriftelijke Tora wordt het toepassingsbereik van de mitswot verbreedt. Ook Jezus’ volgende uitspraken in de Bergrede zullen op die manier gelezen moeten worden.
c) Jezus’ opvatting over verzoening (23-24)
In deze verzen geeft Jezus een opvatting over verzoening zoals we die ook kennen uit het farizees-rabbijnse (en huidige) jodendom.(4) Niet een bepaalde (passieve) geloofsopvatting brengt verzoening teweeg tussen God en mens, maar een (actieve) geloofsdaad, in dit geval de gang naar het altaar. Karakteristiek is tevens dat een mens zich eerst met zijn medemens moet verzoenen en dat pas daarna verzoening met God mogelijk is. Het is dezelfde volgorde die in het jodendom geldt voor de tien “Indrukwekkende Dagen” van Rosj Hasjanah (Joods Nieuwjaar) tot Jom Kippoer (Grote Verzoendag). Op die dagen verzoent men zich eerst met zijn medemensen, pas daarna kan men zich op Jom Kippoer met God verzoenen. Een uitdaging – uit Jezus’ mond – aan de gangbare christelijke verzoeningsleer.
Noten
(1) Voor meer informatie over de details van de tekst verwijs ik naar: Strack-Billerbeck t.p.; Levine, A.J., Brettler, M.Zv., The Jewish Annotated New Testament (Oxford 2011), t.p.
(2) Zie hoofdstuk 6 van mijn boek Lukas versus Matteüs (Kok, Kampen 2005). Lukas heeft die verhaallijn systematisch vermeden en heeft daar een Jozuamidrasj voor in de plaats gesteld (zie hoofdstuk 7 van hetzelfde boek).
(3) Zie voor voorbeelden: Strack-Billerbeck I, 1926, p. 282.
(4) Zie voor een uitgebreidere behandeling van dit onderwerp mijn boek Het mensbeeld van de Tora (Folianti, Zwolle 2014), p. 19-22.