-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a
- Genesis 01: 1b
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22: 3
- Genesis 22:1
- Genesis 22:1
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (134) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (21) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (28) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Lucas 20: 27-38
- Overige exegese (12) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Colofon
Lucas 02: 21
De besnijdenis van Jezus
Door Peter van ’t Riet
In deze bijdrage beperk ik mij tot Lukas 2:21 en speciaal tot het motief van de besnijdenis. Lukas 2:21 is een verhaal van één vers, wellicht het kortste verhaal in de Bijbel. Het vers is opgebouwd uit twee motieven: besnijdenis en naamgeving. Lukas vermeldt als enige van de evangelisten dat Jezus besneden werd. Als hij dit uit het vers had weggelaten en alleen de naamgeving had vermeld, zou het niemand zijn opgevallen. Het was immers vanzelfsprekend voor een Joodse jongen zoals Jezus, kind van vrome Joodse ouders, dat hij besneden werd. De andere evangelisten besteedden aan dit motief geen enkele aandacht. Voor hen was het vermoedelijk de gewoonste zaak van de wereld en hoefde het niet vermeld te worden. Waarom vermeldt Lukas de besnijdenis van Jezus’ dan wel? Het lijkt een onbelangrijk detail, maar is het dat ook?
De eerste gedachte die wellicht bij sommigen zal opkomen, is dat deze vermelding iets te maken kan hebben met Lukas’ achtergrond en het publiek waarvoor hij schreef. Eeuwenlang werd aangenomen dat Lukas een niet-Jood, een Griek, was die schreef voor een niet-Joods, Grieks publiek. Nog steeds gaan veel exegeten daarvan uit. Maar vanuit een dergelijke achtergrond is de vermelding van Jezus’ besnijdenis moeilijk te verklaren. Rechtgeaarde Grieken bekeken de besnijdenis immers met afkeur. Het was in hun ogen een beschadiging van het schone, gezonde mannelijke lichaam waarmee je in het gymnasium naakt voor de dag moest kunnen komen. Als Lukas voor een Grieks publiek had geschreven, had hij – net als de andere evangelisten maar met een andere reden – Jezus’ besnijdenis beter achterwege kunnen laten. Maar was hij wel een Griek en schreef hij wel voor een Grieks publiek? Elders heb ik laten zien dat er een groot aantal argumenten te geven is waarom we Lukas beter kunnen kwalificeren als een Jood die schreef voor een Joods publiek.(1) Voor Lukas moet er in dat geval een speciale reden zijn geweest waarom hij aandacht heeft besteed aan de besnijdenis van Jezus.
Jezus’ besnijdenis is niet de eerste besnijdenis die Lukas vermeldt. Al een hoofdstuk eerder heeft hij de besnijdenis van Johannes de Doper in zijn verhaal een plek gegeven (Lukas 1:59). En in tegenstelling tot de andere evangelisten had Lukas, toen hij zijn evangelie schreef, nog een vervolgverhaal in gedachten: de Handelingen der Apostelen. Daarin komt het thema van besnijdenis, besnedenen en onbesnedenen regelmatig aan de orde (Handelingen 7:8, 51; 10:45; 11:2, 3; 15:1, 5; 16:3; 21:21). In de eerste Jezus-gemeente blijkt het een hot issue te zijn geweest of de niet-Joodse (heidense) aanhangers van Jezus zich wel of niet moesten laten besnijden. In de Handelingen neemt Lukas duidelijk stelling in deze kwestie.
Lukas schreef zijn tweedelige werk Lukas-Handelingen aan het eind van de 1e eeuw. Dat is ca 60 jaar nadat Jezus leefde en ca 30 jaar nadat Paulus zijn brieven schreef. Het was Paulus geweest die zich in enkele van zijn brieven zeer kritisch over de besnijdenis had uitgelaten (1 Korinthiërs 7:17v; Galaten 5:2v; 6:13v; Filippenzen 3:2v; Romeinen 2:25v; 4:9-12). Van die kritiek is in Lukas-Handelingen niets terug te vinden. De Handelingen laten zich immers lezen als een kritisch-Joodse correctie op Paulus en diens relativering van de Tora.(2) Lukas maakt onomwonden duidelijk dat het Tora-voorschrift van de besnijdenis voor Joodse leden van de Jezus-gemeente gehandhaafd blijft, omdat zij nu eenmaal Joden zijn die naar de Tora dienen te leven (Handelingen 15; 21:21v). De niet-Joodse leden kunnen onbesneden blijven, maar ook voor hen is nergens in de Handelingen sprake van een verbod op de besnijdenis, zoals in de brieven van Paulus (bijv. 1 Korinthiërs 1:18). Door uitdrukkelijk de besnijdenis van de Joodse jongens Johannes en Jezus te laten uitkomen aan het begin van zijn evangelie, preludeert Lukas op zijn latere overtuiging dat in de gemeente van Jezus de besnijdenis van kracht diende te blijven voor alle mannelijke Joodse leden. In Handelingen 16:1-3 laat Lukas zien dat dat standpunt ook van toepassing was op Joodse mannen in de diaspora die om welke reden dan ook, niet als kind besneden waren.
Nog enkele opmerkingen over de besnijdenis zelf. Het misverstand bestaat dat de besnijdenis een rite de passage zou zijn waarmee een Joodse jongen in het verbond tussen God en Israël wordt opgenomen. Dat is niet het geval. Het zou betekenen dat het kind de eerste acht dagen van zijn leven niet tot het verbond behoort. Het zou ook betekenen dat Joodse vrouwen niet tot het verbond behoren, want zij worden immers niet besneden en er bestond en bestaat voor hen niet zo’n rite de passage op hun achtste levensdag. Joodse jongens en meisjes behoren tot het Verbond met Israël door geboorte, niet door besnijdenis. De opvatting dat de doop als toegangsrite tot de christelijke gemeente in plaats van de besnijdenis is gekomen, berust dan ook op een onjuiste opvatting over de besnijdenis.
De besnijdenis is niet meer en niet minder dan een teken aan het mannelijk lichaam voor de Joodse man zélf (Genesis 17:11). Dat teken heeft de functie hem eraan te herinneren dat hij tot het verbond van God en Israël behoort en zich dienst te gedragen volgens het handvest van dat verbond, de Tora. In het verlengde daarvan kan de besnijdenis worden gezien als de vervolmaking van het mannelijk lichaam. Het is een teken dat de Joodse man eraan herinnert dat hij als verbondspartner moet streven naar vervolmaking van zijn persoonlijk leven en van de wereld om hem heen. Een van de dingen die deze vervolmaking voor hem inhoudt, is dat hij zijn seksuele driften moet leren beheersen. Maar dat niet alleen. Het gaat om de opdracht tot morele vervolmaking in de breedste zin van het woord. Mannen hebben daar meer moeite mee dan vrouwen, die zo’n teken aan hun lichaam niet nodig hebben.
Met de vermelding van Jezus’ besnijdenis heeft Lukas willen laten zien dat Jezus van de wieg tot het graf een Tora-getrouwe Jood is geweest die zijn leven lang aan de tikoen olam, de verbetering van de wereld, heeft gewerkt. Om de wijze waarop en de intenties waarmee hij dat deed, zijn zijn aanhangers hem als messias gaan beschouwen.(3)
Noten
(1) Zie het boek Lukas de Jood (Kok, Kampen 1984; Folianti.com, Zwolle 2009).
(2) Zie bijv. hoofdstuk 10 van mijn boek De levensloop van Paulus (Folianti.com, Zwolle 2012/2016).
(3) Zie voor het Joodse messiasbegrip mijn toelichting op Matteüs 11:2-11 voor zondag 11-12-2016.