1 Korintiërs 13 staat op het alternatieve Lutherse leesrooster. Een loflied van Paulus op de liefde. Het hooglied van de liefde. Geloof, hoop en liefde, maar de grootste van deze is liefde. Als je het gaat hebben over de liefde, verstrik je je al gauw. Wat bedoel je daarmee? En waar heeft Paulus het over? Over de romantische liefde, over huwelijksliefde tussen man en vrouw (de tekst wordt vaak bij huwelijksdiensten gelezen)?. De Joodse Paulus komt uit een farizese traditie. Hij brengt zijn achtergrond mee in dit liefdeslied. Hoe?

Schreef Paulus in hoofdstuk 1:17 dat hij niet geroepen was om met diepzinnige welsprekendheid en wijsheid van woorden het evangelie te verkondigen, hier lijkt hij zichzelf te logenstraffen. Want het is een wereldgedicht met een diepe wijsheid. Maar niet van deze wereld, maar van de toekomende, in de mindset van Paulus. Paulus is een apocalypticus, hij geeft aan wat de grondwoorden zijn van het bestaan waar het altijd al om gaat, maar zeker in de crisis van de tijden. Het belangrijkste woord, dat alles geur en smaak geeft (associatie met Hooglied) is liefde, agape.

Het woord agape heeft in het algemene Grieks van die tijd een aantal betekenissen: naast liefde ook die van liefdegave of liefdemaaltijd. In de Septuagint is agape de vertaling van het Hebreeuwse ahava. The Jewish Annotated New Testament wijst erop, dat het werkwoord agapaoo in de LXX terugkomt in Lev. 19:18, het liefhebben van je naaste als jezelf, en in Deut. 6:5, het liefhebben van God. Dan komt dus het betekenisaspect van de liefde van de mens voor God en medemens naar voren. In de Psalmen in de LXX wordt agape geassocieerd met een juiste wijze van God dienen. B.v. in Psalm LXX 30:23 (Ps.31:31): ‘Heb lief de Heer, al zijn vrienden, want de Heer zoekt de betrouwbaren’. Een tekst als Jesaja 56:6 suggereert dat dit liefhebben ook voor buitenstaanders, niet-Israëlieten kan gelden. In de vertaling van Pieter Oussoren: ‘En de zonen van de vreemdeling die zich hebben aangesloten bij de Ene om in zijn eredienst te staan, de naam van de Ene lief te hebben en hem tot dienaars te zijn…’ Agape heeft dan dus ook te maken met juiste eredienst en dienstbaarheid.

Het Hebreeuwse ahava ‘(evenals het Griekse agape) kent ook de notie van de liefde van God voor de mens en voor zijn volk. In de latere Joodse spiritualiteit is dit uitgewerkt. In zijn boek En dit zijn de woorden. De taalschat van de joodse spiritualiteit in 149 woorden schrijft Arthur Green dat ahava naar verschillende vormen van liefde verwijst in een religieuze context. De liefde van God voor de schepping en voor ieder schepsel; de bijzondere en wederzijdse liefde tussen God en de ziel van elk menselijk wezen; de bijzondere liefde van God voor het Joodse volk (in de context van het verbond). En vanuit menselijk standpunt waaiert liefde in verschillende betekenissen uit. Ahava verwijst dan allereerst naar de ahavat hasjeem: ‘onze liefde voor God, die zowel een opdracht als een garantie is’. Vervolgens is er de ahavat ha-beriot, liefde voor alle mensen en medeschepsels, ‘omdat God onze liefde niet nodig heeft’. En er is de ahavat jisraeel: ‘de verplichting om een speciale liefde voor onze mede-joden te laten zien, omdat we deelgenoten zijn in dezelfde spirituele erfenis en dezelfde bestemming in de wereld’. En tenslotte onderscheidt Green de ahavat tora: een liefde om te leren en betrokken te zijn op de wijsheid van de traditie.

Bij Paulus zullen deze teksten en betekenissen mee resoneren, al is de uitwerking die Green weergeeft uiteraard van latere datum. Liefde stijgt daarmee in Paulus’ gedicht uit boven romantische liefde (hoe mooi ook). Liefde is voor hem een weg om te gaan (vgl. 12:31: hyperbolen hodon, een overtreffende weg (derech). De woorden geloof, hoop en liefde breken alle exclusiviteit van een huwelijksrelatie open. Je bent er niet alleen voor elkaar. Met liefde wordt iedere relatie in plaats van een privé-aangelegenheid een oefenplaats, waar je aan elkaar leert om mens te zijn en ook mens voor God. En waar je leert (tora) hoe je liefde voor God gestalte kunt geven. Geen overbodige luxe in onze tijd van diepe crises.