Jezus tafelt op sjabbat bij een leider van de Farizeeër

Door Peter van ‘t Riet

Lucas is de enige evangelist die vertelt dat Jezus bij de Farizeeën aan huis kwam om met hen de maaltijd te gebruiken, en wel drie keer (7:36; 11:37; 14:1). Lucas’ houding tegenover de Farizeeën is veel milder dan die van Markus en Matteüs.(1) In ons verhaal is er sprake van “iemand van de hoofden van de Farizeeën”. De Farizeeën vormden een goed georganiseerde lekenbeweging die zich onderscheidde door haar opvattingen over de relatie tussen de tempeldienst en het dagelijks leven (o.a. reinheid en tienden). Een van hun manieren om invloed uit te oefenen was het organiseren van leermaaltijden waarbij de juiste toepassing van de Tora werd onderwezen en bediscussieerd. Het ‘brood eten’ in vers 1 is een metafoor voor ‘Tora leren’. Jezus’ uitspraken en verrichtingen in de verzen daarna kunnen dan ook gezien worden als een bijdrage aan de discussies die aan tafel plaatsvinden.

Het is een beetje jammer dat het leesrooster de verzen 2-6 overslaat. Daarin is een halachisch probleem aan de orde: Mag men op sjabbat genezen en zo ja, hoe dan wel en hoe niet? Jezus houdt zich aan de regels, want hij wordt niet het huis uitgezet.(2) Het lijkt erop dat de samenstellers van het leesrooster voor deze zondag een voorkeur hebben gehad voor agadisch (moreel, ethisch, levensbeschouwelijk) boven halachisch (Joods-wettelijk) materiaal.

Als het leesrooster het verhaal weer oppakt in vers 7, gaat het vervolgens over een moreel probleem: Welke plek probeert men te bemachtigen bij de maaltijd. Gebruikelijk was dat de meer geleerde leerlingen dichter bij de leraar c.q. gastheer aanlagen. Dat was niet alleen een grote eer, maar daarmee hadden ze ook een betere uitgangspositie om de woorden van de leraar te horen en aan de discussies mee te doen. Het bepalen van de rangorde kwam niet altijd tot stand zonder problemen tussen de deelnemers onderling. Jezus behoorde echter tot de groep leraren die sterk de nadruk legden op gelijkheid, gemeenschappelijkheid en bescheidenheid tussen de leerlingen. Dat is de strekking van de gelijkenis die hij in het gesprek inbrengt. De bruiloft is daarin een metafoor voor de messiaanse tijd. Eer – waardering door de aanwezigen – streeft men niet na en helemaal niet ten koste van een ander. Men mag hopen het te ontvangen als men zich bescheiden opstelt. Deze opvatting van Jezus (vers 7-11) is niet uniek voor hem. Zijn woorden kunnen gezien worden als een midrasj op de woorden in Spreuken 25:6-7 toegepast in de actuele situatie.

De verzen 12-13 tot slot zijn gericht aan de gastheer, die als hoofd van de Farizeeën waarschijnlijk tussen rijke buren woonde (vers 12) en zelf ook niet onbemiddeld was. Hij kon immers leermaaltijden bekostigen voor zijn mede-Farizeeën. Uit deze verzen blijkt dat Jezus omgaat met de rijken, maar hen wijst op hun door de Tora opgedragen verantwoordelijkheid om voor de armen te zorgen. Daarbij moet men Tora niet doen om er zelf sociaal of maatschappelijk beter van te worden. Antigonus van Socho – een bekende Farizese voorman van vóór Jezus’ tijd – had immers al eens gezegd: “Weest niet als dienaren die hun heer dienen om loon te ontvangen, maar weest als dienaren die hun heer dienen zonder de bedoeling loon te ontvangen” (M. Avot 1:3). De uitbetaling (van het loon) bij de opstanding der rechtvaardigen waarmee Jezus eindigt, kan gezien worden als een metafoor voor de goede, invloedrijke naam die men in Gods koninkrijk verwerft als men rechtvaardig leeft. Het is een aansporing zich in dit aardse leven te laten leiden door de beginselen van de Tora.

Noten
In par. 9.1 van “Lukas de Jood” (Kok Kampen 1984; Folianti Zwolle 2009) heb ik hier uitvoerig aandacht aan besteed. Ook de reden waarom Lucas milder tegenover hen was, wordt daar besproken.
Voor de problematiek van het genezen van zieken op sjabbat zie bijv. mijn brochure “Twee sjabbatsverhalen van Lukas de Jood” (Folianti-reeks 31, petervantriet.nl).