-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a LdG
- Genesis 01: 1-2: 4a RVM
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 1
- Genesis 22: 1-18
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22a
- Genesis 22b
- Genesis 22c
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige exegese (132) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige exegese (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige exegese (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige exegese (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 13-53,12
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige exegese (22) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige exegese (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 27-38
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige exegese (29) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige exegese (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Overige exegese (11) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige exegese (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige exegese (1) Invouwen
-
Leesrooster
-
Colofon
Jesaja 50, 52 en 54
De liederen van de lijdende knecht zijn van oudsher in het christendom in verband gebracht met het leven en sterven van Jezus. Paulus schrijft in zijn eerste brief aan de Korintiërs al dat “Christus voor onze zonden is gestorven, zoals in de Schriften staat”. Dit kan alleen maar slaan op de derde en vierde knechtsliederen, in het bijzonder op Jesaja 53:5, waar staat “Om onze zonden werd hij doorboord, om onze wandaden gebroken. Voor ons welzijn werd hij getuchtigd, zijn striemen brachten ons genezing”.
Christenen benaderen de teksten uit de Hebreeuwse Bijbel per definitie retrospectief. Voor de discipelen van Jezus was zijn leven en sterven zo overweldigend en allesoverheersend dat ze teruglezend in de oude schriften steeds meer hints zagen die leken te wijzen op wat zij met eigen ogen hadden gezien. De vraag is echter of de auteur van dit deel van het Jesaja-boek zelf ook met zijn liederen de verwachte Messias op het oog had of dat met de knecht iets of iemand anders bedoelde. Dat is niet meer met zekerheid te achterhalen, maar we kunnen wel nagaan hoe binnen het vroege jodendom deze teksten zijn uitgelegd.
Een van de oudste joodse uitlegtradities is te vinden in de Targoems, de joodse Aramese Bijbelvertalingen. Deze vertalingen zijn waarschijnlijk ontstaan in de tweede eeuw (met een latere redactie), maar ze zijn deels aantoonbaar gebaseerd op oudere interpretaties.
In de Targoem op het derde lied uit Jesaja 50 is de knecht een profeet die het volk de weg van de Tora onderwijst. De vertaling van vers 4 luidt bijvoorbeeld:
50:4 God, de HEER, gaf mij een tong van leraren, om bekend te maken hoe wijsheid te onderwijzen aan de rechtvaardigen die smachten naar de woorden van Zijn Tora. Eke ochtend vroeg stuurt hij zijn profeten, opdat wellicht de oren van zondaar worden geopend en ze onderricht zullen ontvangen.
In het vierde knechtslied in Jesaja 52-53 gaan de vertalers een heel andere koers. Daar wordt de knecht wel geïnterpreteerd als Messias, maar niet als een lijdende, maar als een overwinnende gezalfde die onderdrukten verlost en onrechtvaardigen straft. Sommige wetenschappers veronderstellen dat de huidige Aramese versie het resultaat is van joods-christelijke polemiek. Volgens die opvatting moet er een oudere, letterlijke vertaling hebben bestaan, die is omgewerkt tot de huidige vorm, nadat de Kerk zich het lied had toegeëigend als oudtestamentisch bewijs voor de identificatie van Jezus met de beloofde Messias. Andere wetenschappers beschouwen de huidige Aramese versie als een originele poging om, gebruik makend van geaccepteerde hermeneutische regels, de moeilijke tekst te lezen als een samenhangend geheel in overeenstemming met gangbare Messiasbeelden. Ik sluit mij aan bij de tweede groep.
Als illustratie geef ik de vertaling van de kernverzen uit dit lied, namelijk de verzen Jesaja 53:4-5.
53:4 Daarom bidt hij voor onze schuld, en onze overtredingen zullen worden vergeven omwille van hem, terwijl wij werden beschouwd als geslagenen, geteisterd door de HEER en geplaagden.
Hoewel er in de Talmoeds en in de latere midrasj-literatuur wel voorbeelden te vinden zijn van plaatsvervangend lijden, komt het concept niet voor in de vroege rabbijnse literatuur. Ook bij de vertalers van dit vers was voor dat idee klaarblijkelijk geen plaats. Het “dragen van de zonden” is daarom geïnterpreteerd als “opdragen van de zonden” in de zin van voorbede, een concept dat wel bekend was in zowel de Hebreeuwse bijbel als in de oudere joodse literatuur. In de Targoem op de Profetenboeken wordt ziekte regelmatig geïnterpreteerd als zonde. Het is daarom niet vreemd die interpretatie ook hier aan te treffen. In plaats dat de knecht onze ziekten draagt, bidt hij voor onze schuld.
De actieve vorm van het werkwoord √חשב “beschouwen” uit de Hebreeuwse tekst is overgezet naar een passieve vorm. Niet wij hielden hem voor een geplaagde, maar wij werden gehouden voor geplaagden. Zo’n transformatie van actief naar passief of vice versa is een frequente vertaaltechniek in de Targoem.
53:5 En hij zal de Tempel herbouwen die werd geschonden vanwege onze zonden; die werd overgeleverd vanwege onze overtredingen. En door zijn onderricht zal zijn vrede overvloedig over ons worden; en als we zijn woorden opvolgen zullen onze zonden ons vergeven worden.
De Targoem-interpretatie van dit in christelijke kringen¬ overbekende vers, is blijkbaar ingegeven door de verwoesting van de Tempel in 70 g.j. De vertaler toont een rotsvast geloof in de herbouw van de Tempel. Het idee van de Messias als herbouwer van de Tempel is gebaseerd op Zach. 6:12, waar staat “Zie, een man wiens naam is spruit. Deze zal uit zijn plaats uitspruiten en hij zal de Tempel des Heren bouwen”. De “man wiens naam is spruit” verwijst naar de toekomstige koning uit het Huis van David. Dan blijft echter nog de vraag hoe de vertaler tot deze interpretatie kon komen uitgaande van de Hebreeuwse tekst. Dit is niet zo vergezocht als het op het eerste gezicht lijkt. Door toepassing van de hermeneutische regel tarte mašma, Aramees voor “de tweede betekenis”, kon de vertaler het Hebreeuwse woordמחלל , lezen als “ontwijd” in plaats van “doorboord”, en מוסר als “vermaning” in plaats van het gebruikelijke “tuchtiging”. Het Hebreeuwse woord חברה is klaarblijkelijk opgevat overeenkomstig zijn latere betekenis van “de collega’s op school”, die ijverig studeren en de woorden van de Tora navolgen. Het idee dat naleving van de Tora schuldvergeving teweegbrengt is o.a. gebaseerd op Spreuken 16:6, waar staat “Door liefde en trouw wordt de ongerechtigheid verzoend”. Het concept van onderwijzing past uitstekend in het algemene beeld van de knecht in Jesaja, zoals we ook zagen bij vers 4 uit het derde knechtslied.
De vertaling van “genezing” door “vergeving” is relatief oud. Het komt al voor in Marcus 4:12 in een citaat van Jesaja 6:10.
Uit deze voorbeelden blijkt de moeilijke Hebreeuwse tekst op heel verschillende manieren gelezen en geïnterpreteerd kan woorden. De uitleggers die verantwoordelijk waren voor de Targoem maakten altijd gebruik van klassieke rabbijnse technieken, zonder de grenzen van de exegetische tolerantie te overschrijden. Het resultaat is dat de Targoem versies van de beide liederen meer zijn dan een vertaling. Met name het vierde knechtslied is veeleer een nieuwe literaire schepping, die enerzijds nergens de Hebreeuwse grondtekst verlaat, terwijl zij anderzijds een heel ander verhaal vertelt dan wij uit onze vertalingen kennen. Kennelijk was het concept van een lijdende Messias onacceptabel, ja zelfs onvoorstelbaar in de ogen van de vertalers en hun gehoor.
Zie verder: