Deze bijdrage van Lukas de Groote verscheen eerder in Stethoscoop op Genesis, uitgegeven door de stichting Amphora Books, 2010.

De dromen van Farao

Het verdient aanbeveling Genesis 41 eerst in een vertaling te lezen voordat men onderstaand stukje leest.

In Genesis 41 wordt verteld over de dromen die de koning van Egypte droomt en de uitleg die Jozef daaraan geeft. Ook wordt aansluitend verteld over de verheven positie die Jozef naar aanleiding hiervan krijgt en hoe Jozefs voorspelling uitkomt.
De Farao heeft twee dromen gehad, maar tegenover zijn geleerden heeft hij het over ‘een droom’. Dat betekent dat de Farao zelf al besefte dat deze twee dromen in wezen één waren. In vers 5 staat ook niet dat Farao een tweede droom droomde, nee hij droomde in wezen dezelfde droom.
Nadat de Farao de onheilspellende droom over de koeien gedroomd had sliep hij gewoon in (vers 5). Daarna komt dezelfde droom nogmaals, maar nu in de vorm van een symbool van de landbouw, terwijl de koeien symbolisch waren voor de veeteelt. In vers 22 heeft de Farao het alleen over ‘zijn droom’, en dat hij weer in slaap gevallen was vermeldt hij niet.
Wat verder opvalt is dat Farao in vers 24 iets tot zijn geleerden zei, maar wát hij zei wordt niet meegedeeld (een geval van ‘aposiopesis’, ‘zwijgtaal’). Wat gezegd werd is dan wel niet meegedeeld, maar we kunnen, uit wat volgt, wel een indruk krijgen van deze mededeling. Er volgt namelijk: ‘en niemand vertelt het mij’.
Betekent dit dat de geleerden geen verklaring hadden over de betekenis van de droom? Noch in vers 15, noch in vers 24 zegt de Farao niet dat zijn geleerden geen uitleg kónden geven. Nee, ze deden het alleen niet. En dat ze niet met een verklaring kwamen moet te maken hebben met de ‘aposiopesis’ in vers 24.
In die tijd waren droomuitleggers zeer in aanzien, tenminste als zij een gunstige uitleg gaven en deze uitleg bewaarheid werd. Als de droomuitleg geen bewaarheid werd waren ze hun leven niet zeker meer, en dat was des te meer het geval als men een ongunstige uitleg gaf aan een droom. En dit laatste moest bij de droom van Faro zeker het geval zijn, want het liep met de koeien en aren slecht af.
In de Joodse traditie wordt dit ook onderkend, en de Egyptische geleerden zouden als uitleg gegeven hebben dat Farao zeven dochters kreeg die allemaal zouden sterven of hij zou zeven landen veroveren die allemaal weer verloren zouden gaan.
Dat geen enkele Egyptische geleerde zich dan ook aan de uitleg van de droom waagde, is te begrijpen. Maar Jozef wel. En Jozefs inzicht in de psychologie van de mens blijkt uit wat hij laat volgen. Direct na zijn sombere voorspellingen geeft hij in vers 34 tot 36, ongevraagd, de oplossing, en deze is zo geniaal dat hij de dreiging van een doodsvonnis weet te veranderen in een grandioze promotie.