-
Tenach
-
-
- Genesis 01
- Genesis 01: 1 (a)
- Genesis 01: 1 (b)
- Genesis 01: 1 (c)
- Genesis 01: 1-2: 4a LdG
- Genesis 01: 1-2: 4a RVM
- Genesis 01: 4
- Genesis 01: 5a en 10a
- Genesis 02
- Genesis 02: 15-25
- Genesis 02: 15-3: 9
- Genesis 02: 4-25
- Genesis 02: 4a-24
- Genesis 02: 4b-25
- Genesis 03
- Genesis 03
- Genesis 03: 1-9
- Genesis 04
- Genesis 04
- Genesis 04: 1-6
- Genesis 04: 15b
- Genesis 05
- Genesis 05-09
- Genesis 06
- Genesis 06: 1-4
- Genesis 06: 5-22
- Genesis 07
- Genesis 08
- Genesis 08: 1-14
- Genesis 08: 6-16
- Genesis 09
- Genesis 09
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 09: 8-17
- Genesis 10
- Genesis 10-11
- Genesis 11
- Genesis 11: 1
- Genesis 11: 1-9
- Genesis 11: 8-17
- Genesis 12
- Genesis 12-13
- Genesis 12: 1-8
- Genesis 13
- Genesis 14
- Genesis 15-17
- Genesis 15: 17
- Genesis 15: 7-21
- Genesis 16
- Genesis 17
- Genesis 18
- Genesis 18-19
- Genesis 18: 20-33
- Genesis 19
- Genesis 19: 2b, 8
- Genesis 20
- Genesis 20-22
- Genesis 20:16
- Genesis 21
- Genesis 21: 14
- Genesis 21: 9-12a
- Genesis 22 Samenvatting
- Genesis 22 Vragen
- Genesis 22: 1
- Genesis 22: 1-18
- Genesis 22: 12
- Genesis 22: 13
- Genesis 22: 3
- Genesis 22a
- Genesis 22b
- Genesis 22c
- Genesis 23
- Genesis 23
- Genesis 23-24
- Genesis 24
- Genesis 24: 11en 29:3
- Genesis 24: 16a
- Genesis 24: 62-63a
- Genesis 24: 63
- Genesis 25
- Genesis 25-28
- Genesis 25: 19-34
- Genesis 25: 22-23a
- Genesis 25: 5-6
- Genesis 25:29, 30a, 33b, 34b
- Genesis 26
- Genesis 26: 1a,6,7a,8
- Genesis 27: 1, 5, 6, 15 en 42
- Genesis 27: 15,17 en 27b
- Genesis 27: 3
- Genesis 28
- Genesis 28: 10-15 en 31: 10-11
- Genesis 28: 10-22
- Genesis 29
- Genesis 29-31
- Genesis 29: 1-30
- Genesis 29: 23, 25-26
- Genesis 30
- Genesis 30: 22-24
- Genesis 31
- Genesis 31: 1-3
- Genesis 31: 30b, 33
- Genesis 32
- Genesis 32 en 33
- Genesis 32-35
- Genesis 32: 23-32
- Genesis 32: 26 en 32
- Genesis 32: 4, 33: 1a
- Genesis 33
- Genesis 34
- Genesis 34: 2-3
- Genesis 34: 24-25
- Genesis 34: 29
- Genesis 35
- Genesis 36
- Genesis 36-38
- Genesis 37
- Genesis 37: 3
- Genesis 37: 5-10
- Genesis 38
- Genesis 38: 14-15
- Genesis 38: 24, 26
- Genesis 39
- Genesis 39: 1-20
- Genesis 39: 10-11
- Genesis 39: 12, 17, 19, 20
- Genesis 39: 6-8a
- Genesis 40
- Genesis 40-50
- Genesis 40: 21ev
- Genesis 41
- Genesis 41
- Genesis 41: 1-27
- Genesis 41: 37-46
- Genesis 41: 40b
- Genesis 42
- Genesis 43
- Genesis 44
- Genesis 45
- Genesis 45: 1-15
- Genesis 46
- Genesis 47
- Genesis 48
- Genesis 49
- Genesis 49: 33 – 50: 26
- Genesis 50
- Genesis 50: 22-26
- Overige (132) Invouwen
-
- Exodus 01
- Exodus 01-02
- Exodus 02: 1-10
- Exodus 02: 11-25
- Exodus 03-04
- Exodus 03: 1-15
- Exodus 03: 1-22
- Exodus 04: 1-31
- Exodus 06: 1-8
- Exodus 07: 14 – 12: 30
- Exodus 12-15
- Exodus 14: 9-14
- Exodus 16-18
- Exodus 17: 1-7
- Exodus 19-20
- Exodus 19: 1-11
- Exodus 20: 1-17
- Exodus 22: 20-26
- Exodus 23: 19
- Exodus 24: 12-18
- Exodus 30: 11-16
- Exodus 32-34
- Exodus 32: 7-14 (1)
- Exodus 32: 7-14 (2)
- Exodus 34: 27-35
- Exodus 34: 33-35
- Exodus 34: 4-9
- Overige (12) Invouwen
-
- Deuteronomium 04: 1-2, 9-20
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 04: 32-40
- Deuteronomium 05: 6-21
- Deuteronomium 06: 20 – 25
- Deuteronomium 06: 4
- Deuteronomium 10: 12-24
- Deuteronomium 10: 16
- Deuteronomium 13: 2-6
- Deuteronomium 15: 1-11
- Deuteronomium 18: 15-20
- Deuteronomium 24: 17-22
- Deuteronomium 26: 5-11
- Deuteronomium 30: 15-20 (1)
- Deuteronomium 30: 15-20 (2)
- Deuteronomium 30: 9-14
- Deuteronomium 32: 4-40
- Overige (2) Invouwen
-
-
-
- 1 Samuel 01-03
- 1 Samuël 01: 1-20
- 1 Samuel 01: 1-20
- 1 Samuël 02: 1-36
- 1 Samuël 03: 1-10
- 1 Samuel 04
- 1 Samuel 04-05
- 1 Samuel 05
- 1 Samuel 06
- 1 Samuel 08
- 1 Samuel 09-10
- 1 Samuel 11
- 1 Samuel 12-15
- 1 Samuel 16
- 1 Samuël 16: 1-13
- 1 Samuel 17
- 1 Samuel 18-20
- 1 Samuel 21
- 1 Samuel 21-23
- 1 Samuël 24
- 1 Samuel 24-26
- 1 Samuel 28-31
- Overige (7) Invouwen
-
- Jesaja 01: 18-26
- Jesaja 06: 1-8
- Jesaja 07: 10-17
- Jesaja 08: 23 – 09: 6
- Jesaja 11: 1-10
- Jesaja 12
- Jesaja 25: 1-6
- Jesaja 25: 1-9
- Jesaja 26: 1-13
- Jesaja 29: 18-24
- Jesaja 30: 15-21
- Jesaja 35: 1-10
- Jesaja 40: 1-11
- Jesaja 40: 12-25
- Jesaja 41: 17-20
- Jesaja 42: 1-7
- Jesaja 43: 1-12
- Jesaja 43: 9-12
- Jesaja 45: 1-7
- Jesaja 45: 15-19
- Jesaja 45: 20-25
- Jesaja 49: 1-7
- Jesaja 49: 13-18
- Jesaja 50, 52 en 54
- Jesaja 51: 1-6
- Jesaja 51: 9-11
- Jesaja 52: 1-7
- Jesaja 52: 13-53,12
- Jesaja 52: 7-10
- Jesaja 55: 6-13
- Jesaja 56: 1-8
- Jesaja 58
- Jesaja 61: 10 - 62: 3
- Jesaja 63: 19-64: 8
- Jesaja 63: 7-14
- Jesaja 65: 17-25
- Jesaja 66: 10-14
- Overige (22) Invouwen
-
-
-
Evangeliën
-
- Matteüs 01: 18-25
- Matteüs 02: 1-18
- Matteüs 03: 1-12
- Matteüs 03: 13-17
- Matteüs 04: 1-11
- Matteüs 04: 12-22
- Matteüs 05: 1-12
- Matteüs 05: 17-26 en 37
- Matteüs 05: 33-48
- Matteüs 06: 24-34
- Matteüs 09: 36-10:15
- Matteüs 11: 2-11
- Matteüs 11: 25-30
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 1-23
- Matteüs 13: 24-43
- Matteüs 13: 44-52
- Matteüs 14: 13-21
- Matteüs 15: 21-28
- Matteüs 16: 21-27
- Matteüs 17: 1-9
- Matteüs 17: 14-20
- Matteüs 18: 15-20
- Matteus 18: 21-35
- Matteüs 20: 1-16
- Matteüs 21: 23-32
- Matteüs 21: 33-43
- Matteüs 21: 33-44
- Matteüs 22: 1-14
- Matteüs 22: 15-22
- Matteüs 22: 34-46
- Matteüs 24: 14-34
- Matteüs 25: 1-13
- Matteüs 25: 14-30
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 25: 31-46
- Matteüs 26: 1-14
- Matteüs 28: 16-20
- Overige (23) Invouwen
-
- Lucas 01: 26-38
- Lucas 02: 1-20
- Lucas 02: 21
- Lucas 02: 36-38
- Lucas 02: 41-52
- Lucas 03: 1-6
- Lucas 04: 1-13
- Lucas 04: 14-21
- Lucas 07: 1-10
- Lucas 07: 11-17
- Lucas 07: 36-50
- Lucas 08: 26-39
- Lucas 08: 4 – 15
- Lucas 09: 28-36
- Lucas 09: 51-62
- Lucas 10: 1-20
- Lucas 10: 23 – 37
- Lucas 10: 25-37
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 10: 38-42
- Lucas 11: 1-13
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 13-21
- Lucas 12: 32-40
- Lucas 12: 49-56
- Lucas 13: 1-9
- Lucas 13: 22-30
- Lucas 14: 1-11
- Lucas 14: 1,7-14
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 12-24
- Lucas 14: 25-33
- Lucas 15: 1-10
- Lucas 15: 11-32
- Lucas 16: 1-8
- Lucas 16: 19-31
- Lucas 18: 1-8
- Lucas 18: 9-14
- Lucas 19: 1-10
- Lucas 19: 41-48
- Lucas 20: 27-38
- Lucas 20: 9-19
- Lucas 22: 1-39
- Overige (29) Invouwen
-
- Marcus 01: 1-13
- Marcus 01: 12-15
- Marcus 01: 14-20
- Marcus 02: 23-03
- Marcus 04: 26-34
- Marcus 04: 35-41
- Marcus 05: 25-34
- Marcus 06: 30-44
- Marcus 06: 45-52
- Marcus 07: 1-23
- Marcus 07: 24-30
- Marcus 07: 31-37
- Marcus 08: 1-21
- Marcus 08: 22-26
- Marcus 08: 27-9:1
- Marcus 09: 14-29
- Marcus 09: 2-10
- Marcus 09: 30-37
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 1-16
- Marcus 10: 2-12
- Marcus 10: 46-52
- Marcus 12: 28-34
- Marcus 12: 38-13: 2
- Overige (11) Invouwen
-
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 1-14
- Johannes 01: 19-28
- Johannes 02: 1-11
- Johannes 02: 13-22
- Johannes 03: 1-16
- Johannes 03: 1-21
- Johannes 04: 5-26 (42)
- Johannes 05: 1-18
- Johannes 06: 1-15
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 1-11
- Johannes 08: 31-59
- Johannes 09
- Johannes 10: 1-10
- Johannes 11: 1-44
- Johannes 12: 20-33
- Johannes 14: 1-14
- Johannes 14: 15-29
- Johannes 15: 1-8
- Johannes 16: 16-24
- Johannes 17: 1-13
- Johannes 20: 1-18
- Johannes 20: 19-23 (31)
- Johannes 21: 1-14
- Overige (11) Invouwen
-
-
Brieven
-
- Romeinen 01: 1-7
- Romeinen 04: 1-12
- Romeinen 05: 1-11
- Romeinen 05: 12-15
- Romeinen 05: 6-11
- Romeinen 06: 3-4 en 8-11
- Romeinen 08: 09 en 11-13
- Romeinen 08: 14-17
- Romeinen 08: 18-23
- Romeinen 08: 26-27
- Romeinen 08: 28-30
- Romeinen 08: 35 en 37-39
- Romeinen 08: 8-11
- Romeinen 09: 1-5
- Romeinen 10: 8-13
- Romeinen 11: 13-15 en 29-32
- Romeinen 11: 33-36
- Romeinen 12: 1-2
- Romeinen 12: 1-8
- Romeinen 13: 8-10
- Romeinen 13: 8-14
- Romeinen 14: 7-9
- Romeinen 15: 4-13
- Romeinen 16: 25-27
- Overige (9) Invouwen
-
- Hebreeën 01: 1-12
- Hebreeën 01: 1-13
- Hebreeën 03: 1-14
- Hebreeën 04: 12-16
- Hebreeën 05: 1-10
- Hebreeën 05: 1-10 en 06: 9-12
- Hebreeën 07: 23-28
- Hebreeën 09: 11-15
- Hebreeën 10: 1-18
- Hebreeën 10: 19-25 en 36-39
- Hebreeën 11: 1-16
- Hebreeën 11: 17-29
- Hebreeën 12: 1-4
- Hebreeën 12: 22-29
- Hebreeën 12: 5-13
- Hebreeën 13: 1-6
- Overige (1) Invouwen
-
Leesrooster
-
Colofon
Genesis 24: 63
Deze bijdrage van Lukas de Groote verscheen eerder in Stethoscoop op Genesis, uitgegeven door de stichting Amphora Books, 2010.
Wat deed Izaäk in het veld?
In Genesis 24:63 staat dat Izaäk uitging om te … in het veld tegen het vallen van de avond. Ervoor werd gezegd dat hij woonde (of verbleef) in de Nègev.
Wat Izaäk uitvoerde in het veld is volslagen onduidelijk, want het woord ‘soeach’ dat daar gebruikt wordt komt verder in de hele Hebreeuwse Bijbel niet voor.
Bij zo’n eenmalig voorkomend woord wordt altijd gezocht naar een verband met woorden die mogelijk verband hiermee houden. Op grond van zulke connecties probeert men dan toch tot een bevredigende verklaring te komen.
Een andere manier om een acceptabele vertaling te vinden is kijken naar de context. Vaak worden beide methoden gecombineerd.
Hier wil ik een overzicht geven van verschillende opties en de argumenten voor of tegen deze suggesties.
De oudste vertaling, de Septuaginta, vertaalt ‘adolesgèsai’, dat vertaald kan worden ‘om te spreken’, of ‘om te mediteren’. Omdat Izaäk hier alleen lijkt te zijn zal hier ‘mediteren’ bedoeld zijn.
Veel exegeten volgen de Septuagint na en lezen in plaats van ‘lasoeach’, ‘ lasiach’ dat inderdaad betekent ‘om te mediteren’.
Anderen (o.a. Nöldeke) zien verband met een Arabisch woord en denken dat het om een wandeling gaat. Sommigen willen dan ook in plaats van ‘lasoeach’, ‘lasjoet’ lezen, wat zoiets betekent als ‘heen en weer hollen’. Ehrlich wijzigt het woord ‘lasoeach’ op nog weer een andere manier, en wil lezen ‘laroeach’ (om op adem te komen).
Wernberg-Möller ziet een verband met een Qumranpassage waar het verboden wordt tijdens de maaltijd op de linker hand te rusten. Hij meent op grond hiervan dat Izaäk zich in het veld gaat ontspannen na de stress van een hete dag. Hij gaat daarbij uitrusten.
Gregory Vall (Vetus Testamentum):
Niet minder dan twaalf verschillende verklaringen worden gegeven voor ‘lasoeach’ in Genesis 24:63. Toch beschouwen de meeste commentatoren en vertalers de betekenis van ‘lasoeach’ als onzeker.
1/ De LXX legt ‘soeach’ uit als het uiten van woorden. Aquila heeft iets dergelijks: converseren. Symmachus: spreken. Ze lijken verband te leggen verband met het woord ‘siach’, dat mijmeren, prevelen, betekent.
2/ De Vulgata heeft het over ‘mediteren’, dit in overeenstemming met Ibn Ezra. Ook de meeste conservatieve commentatoren zoals o.a. Delitzsch en Aalders houden dit als betekenis van ‘soeach’ aan.
3/ De Targums, en Targum Onkelos en Pseudo-Jonathan gaan een stapje verder en vertalen ‘bidden’. Ook de Middeleeuwse Joodse commentatoren (zoals Sarna) sluiten zich hierbij aan, evenals Luther.
4/ In het woordenboek van Davidson werd voor het eerst ‘treuren’ geopperd.
De volgende drie verklaringen zien geen verband tussen ‘soeach’ en‘siach’:
5/ In het woordenboek van Simonis en Eichhorn wordt verband gelegd met het Arabisch ‘sacha’, dat ‘zwerven’ betekent. Dus Izaäk was gewoon aan het wandelen (Nöldeke). In onze tijd vindt deze opvatting weinig navolgers meer
6/ Blau ziet verband met het Arabisch ‘shach’. Een verband dat ook in het woordenboek van Köhler-Baumgartner gezien wordt. Het woord ‘shach’ betekent ‘met de armen zwaaien’. Als men er fiks de pas in zet, zwaait men met de armen. Vandaar ‘rondlopen’.
7/ Böttcher beschouwt ‘soeach’ als een denominatief van ‘siach’, ‘struiken’. Hij denkt dan ook dat Izaäk kreupelhout verzamelt.
De volgende drie verklaringen zien ook verband met het naamwoord ‘soecha’.
8/ Driver denkt dat ‘soeach’ een denominatief is van ‘soecha’, put. Hier zou Izaäk een put graven. Dit zou betrekking hebben op defeceren. (Van Selms: urineren).
9/ Wernberg-Möller leidt ‘soeach’ af van ‘sawach ‘neerzinken’, en meent dat hier ‘gaan liggen’ bedoeld is.
10/ Ook Sacks leidt ‘soeach’ af van ‘sawach ‘neerzinken’, maar denkt dat om de stemming gaat: kwijnen. En hij vertaalt ‘klagen’. Hij komt tot dezelfde opvatting als onder 4/, maar via een andere wortel.
11/ Ehrlich wijzigt het woord ‘lasoeach’ op nog weer een andere manier, en wil lezen ‘laroeach’ (om op adem te komen, of: om van de avondwind te genieten). Er is geen enkele tekstuele ondersteuning van deze gedachte.
12/ Gesenius heeft ‘lashoet’, ‘rondzwerven’. Een opvatting die door sommigen (Driver, Gunkel) overgenomen is.
Vrijwel geen enkele huidige exegeet vindt één van deze voorstellen volledig overtuigend. Als men moet beslissen zou ‘wandelen’ nog de voorkeur genieten.
Omdat de Masoretische tekst door alle vertalingen ondersteund wordt (waarbij wel diverse verklaringen gegeven worden), lijkt een tekstwijziging zeer dubieus te zijn. De vorm ‘lasoeach’ zou inderdaad van een werkwoord ‘siach’ afkomstig kunnen zijn, en hoeft niet beslist van ‘soeach’ te komen. De infinitivus constructus van de holle wortels met een jod kunnen een waw hebben. Te vergelijken met ‘sim/soem’ en ‘lin/loen’ die samen 42 keer een waw hebben in de infinitief en slechts 3 keer een jod.
H.P. Müller heeft aangetoond dat ‘siach’ oorspronkelijk het uiten van geluid is, een lofprijzing of klacht. De betekenis van ‘mediteren’ is pas later ontstaan, en dan hoort er ook ‘be’ bij te staan (‘over iets’ mediteren). Als de betekenis is ‘klagen’ krijgt het nooit een object.
Vall meent op grond van de beschrijving van de eenzaamheid en het klagen van Izaäk dat zijn gevoel van onbehagen verder gaat dan alleen verdriet over de dood van zijn moeder. Hij veronderstelt dat hij zich eenzaam voelt zonder een vrouw. Pas na zijn huwelijk met Rebekka was de rouw over zijn moeder voorbij.
Rendsburg: De wortel ‘soeach/siach’ betekent ‘uitscheiden’, ‘produceren’; vandaar ook ‘urineren’, ‘defeceren’. Marcus en Driver vatten dit woord ‘soeach’ in Genesis 24:63 dan ook op als ‘defeceren’. Clearly: the open field was a place for bodily functions.
ad 8/ Driver schrijft in een opmerking dat ‘soeach/siach’ betekent ‘zich ontlasten’.
Rensburg legt verband met Genesis 24:2 waar de knecht zijn hand onder ‘de heup’ van zijn heer moet leggen, waarbij ‘heup’ duidelijk een eufemisme is voor ‘geslachtsdeel’. Hier kan ‘uitscheiden’ een eufemisme zijn voor ‘urineren’. Hij meent dan ook dan met ‘soeach/siach’ ‘uitscheiden’, ‘urineren’, ‘defeceren’ bedoeld zal zijn.
Eigen commentaar: Dat ‘soeach/siach’ in de eerste plaats ‘uitscheiden’ betekent, ja. En dat het in dit verhaal lijkt te gaan om afscheiding van lichaamsvloeistoffen, ja (en niet op het uiten van woorden of gedachten).
Waarom commentatoren dan uitsluitend denken aan ‘urineren’ of ‘defeceren’, is mij een raadsel. Tranen vergieten, uitspuwen van speeksel, een zaadlozing hebben zijn ook allemaal lichaamsfuncties waarbij een lichaamsvloeistof afscheidt.
Als we verband willen zien, zoals Rendburg doet, met Genesis 24:2 zou een zaadlozing veel meer voor de hand liggen.
Ook de combinatie zaadlozing met avondschemering is logischer dan de combinatie met urineren. Ook het vallen van de kameel (van schrik!) door Rebekka past meer bij het zien van een onanerende persoon dan bij een urinerende persoon.
Ook in Genesis 26:8 is Izaäk blijkbaar met seksualiteit bezig waarbij anderen zien dat hij bezig is.