Deze bijdrage van Lukas de Groote verscheen eerder in Stethoscoop op Genesis, uitgegeven door de stichting Amphora Books, 2010.

Wat deed Izaäk in het veld?

In Genesis 24:63 staat dat Izaäk uitging om te … in het veld tegen het vallen van de avond. Ervoor werd gezegd dat hij woonde (of verbleef) in de Nègev.

Wat Izaäk uitvoerde in het veld is volslagen onduidelijk, want het woord ‘soeach’ dat daar gebruikt wordt komt verder in de hele Hebreeuwse Bijbel niet voor.
Bij zo’n eenmalig voorkomend woord wordt altijd gezocht naar een verband met woorden die mogelijk verband hiermee houden. Op grond van zulke connecties probeert men dan toch tot een bevredigende verklaring te komen.
Een andere manier om een acceptabele vertaling te vinden is kijken naar de context. Vaak worden beide methoden gecombineerd.
Hier wil ik een overzicht geven van verschillende opties en de argumenten voor of tegen deze suggesties.
De oudste vertaling, de Septuaginta, vertaalt ‘adolesgèsai’, dat vertaald kan worden ‘om te spreken’, of ‘om te mediteren’. Omdat Izaäk hier alleen lijkt te zijn zal hier ‘mediteren’ bedoeld zijn.
Veel exegeten volgen de Septuagint na en lezen in plaats van ‘lasoeach’, ‘ lasiach’ dat inderdaad betekent ‘om te mediteren’.
Anderen (o.a. Nöldeke) zien verband met een Arabisch woord en denken dat het om een wandeling gaat. Sommigen willen dan ook in plaats van ‘lasoeach’, ‘lasjoet’ lezen, wat zoiets betekent als ‘heen en weer hollen’. Ehrlich wijzigt het woord ‘lasoeach’ op nog weer een andere manier, en wil lezen ‘laroeach’ (om op adem te komen).
Wernberg-Möller ziet een verband met een Qumranpassage waar het verboden wordt tijdens de maaltijd op de linker hand te rusten. Hij meent op grond hiervan dat Izaäk zich in het veld gaat ontspannen na de stress van een hete dag. Hij gaat daarbij uitrusten.
Gregory Vall (Vetus Testamentum):
Niet minder dan twaalf verschillende verklaringen worden gegeven voor ‘lasoeach’ in Genesis 24:63. Toch beschouwen de meeste commentatoren en vertalers de betekenis van ‘lasoeach’ als onzeker.
1/ De LXX legt ‘soeach’ uit als het uiten van woorden. Aquila heeft iets dergelijks: converseren. Symmachus: spreken. Ze lijken verband te leggen verband met het woord ‘siach’, dat mijmeren, prevelen, betekent.
2/ De Vulgata heeft het over ‘mediteren’, dit in overeenstemming met Ibn Ezra. Ook de meeste conservatieve commentatoren zoals o.a. Delitzsch en Aalders houden dit als betekenis van ‘soeach’ aan.
3/ De Targums, en Targum Onkelos en Pseudo-Jonathan gaan een stapje verder en vertalen ‘bidden’. Ook de Middeleeuwse Joodse commentatoren (zoals Sarna) sluiten zich hierbij aan, evenals Luther.
4/ In het woordenboek van Davidson werd voor het eerst ‘treuren’ geopperd.
De volgende drie verklaringen zien geen verband tussen ‘soeach’ en‘siach’:
5/ In het woordenboek van Simonis en Eichhorn wordt verband gelegd met het Arabisch ‘sacha’, dat ‘zwerven’ betekent. Dus Izaäk was gewoon aan het wandelen (Nöldeke). In onze tijd vindt deze opvatting weinig navolgers meer
6/ Blau ziet verband met het Arabisch ‘shach’. Een verband dat ook in het woordenboek van Köhler-Baumgartner gezien wordt. Het woord ‘shach’ betekent ‘met de armen zwaaien’. Als men er fiks de pas in zet, zwaait men met de armen. Vandaar ‘rondlopen’.
7/ Böttcher beschouwt ‘soeach’ als een denominatief van ‘siach’, ‘struiken’. Hij denkt dan ook dat Izaäk kreupelhout verzamelt.
De volgende drie verklaringen zien ook verband met het naamwoord ‘soecha’.
8/ Driver denkt dat ‘soeach’ een denominatief is van ‘soecha’, put. Hier zou Izaäk een put graven. Dit zou betrekking hebben op defeceren. (Van Selms: urineren).
9/ Wernberg-Möller leidt ‘soeach’ af van ‘sawach ‘neerzinken’, en meent dat hier ‘gaan liggen’ bedoeld is.
10/ Ook Sacks leidt ‘soeach’ af van ‘sawach ‘neerzinken’, maar denkt dat om de stemming gaat: kwijnen. En hij vertaalt ‘klagen’. Hij komt tot dezelfde opvatting als onder 4/, maar via een andere wortel.
11/ Ehrlich wijzigt het woord ‘lasoeach’ op nog weer een andere manier, en wil lezen ‘laroeach’ (om op adem te komen, of: om van de avondwind te genieten). Er is geen enkele tekstuele ondersteuning van deze gedachte.
12/ Gesenius heeft ‘lashoet’, ‘rondzwerven’. Een opvatting die door sommigen (Driver, Gunkel) overgenomen is.

Vrijwel geen enkele huidige exegeet vindt één van deze voorstellen volledig overtuigend. Als men moet beslissen zou ‘wandelen’ nog de voorkeur genieten.

Omdat de Masoretische tekst door alle vertalingen ondersteund wordt (waarbij wel diverse verklaringen gegeven worden), lijkt een tekstwijziging zeer dubieus te zijn. De vorm ‘lasoeach’ zou inderdaad van een werkwoord ‘siach’ afkomstig kunnen zijn, en hoeft niet beslist van ‘soeach’ te komen. De infinitivus constructus van de holle wortels met een jod kunnen een waw hebben. Te vergelijken met ‘sim/soem’ en ‘lin/loen’ die samen 42 keer een waw hebben in de infinitief en slechts 3 keer een jod.
H.P. Müller heeft aangetoond dat ‘siach’ oorspronkelijk het uiten van geluid is, een lofprijzing of klacht. De betekenis van ‘mediteren’ is pas later ontstaan, en dan hoort er ook ‘be’ bij te staan (‘over iets’ mediteren). Als de betekenis is ‘klagen’ krijgt het nooit een object.
Vall meent op grond van de beschrijving van de eenzaamheid en het klagen van Izaäk dat zijn gevoel van onbehagen verder gaat dan alleen verdriet over de dood van zijn moeder. Hij veronderstelt dat hij zich eenzaam voelt zonder een vrouw. Pas na zijn huwelijk met Rebekka was de rouw over zijn moeder voorbij.

Rendsburg: De wortel ‘soeach/siach’ betekent ‘uitscheiden’, ‘produceren’; vandaar ook ‘urineren’, ‘defeceren’. Marcus en Driver vatten dit woord ‘soeach’ in Genesis 24:63 dan ook op als ‘defeceren’. Clearly: the open field was a place for bodily functions.
ad 8/ Driver schrijft in een opmerking dat ‘soeach/siach’ betekent ‘zich ontlasten’.
Rensburg legt verband met Genesis 24:2 waar de knecht zijn hand onder ‘de heup’ van zijn heer moet leggen, waarbij ‘heup’ duidelijk een eufemisme is voor ‘geslachtsdeel’. Hier kan ‘uitscheiden’ een eufemisme zijn voor ‘urineren’. Hij meent dan ook dan met ‘soeach/siach’ ‘uitscheiden’, ‘urineren’, ‘defeceren’ bedoeld zal zijn.

Eigen commentaar: Dat ‘soeach/siach’ in de eerste plaats ‘uitscheiden’ betekent, ja. En dat het in dit verhaal lijkt te gaan om afscheiding van lichaamsvloeistoffen, ja (en niet op het uiten van woorden of gedachten).
Waarom commentatoren dan uitsluitend denken aan ‘urineren’ of ‘defeceren’, is mij een raadsel. Tranen vergieten, uitspuwen van speeksel, een zaadlozing hebben zijn ook allemaal lichaamsfuncties waarbij een lichaamsvloeistof afscheidt.
Als we verband willen zien, zoals Rendburg doet, met Genesis 24:2 zou een zaadlozing veel meer voor de hand liggen.
Ook de combinatie zaadlozing met avondschemering is logischer dan de combinatie met urineren. Ook het vallen van de kameel (van schrik!) door Rebekka past meer bij het zien van een onanerende persoon dan bij een urinerende persoon.
Ook in Genesis 26:8 is Izaäk blijkbaar met seksualiteit bezig waarbij anderen zien dat hij bezig is.