Deze bijdrage van Lukas de Groote verscheen eerder in Stethoscoop op Genesis, uitgegeven door de stichting Amphora Books, 2010.

Het teken van Kaïn.

De NBV vertaalt dit vers zo:
En hij (de HEER) merkte Kaïn met een teken opdat niemand die hem tegenkwam hem zou doodslaan.

De Herziene Naardense Bijbel heeft:
De Ene zet op Kaïn, dat al wie hem vindt hem niet mag neerslaan.

Genesis 4 vers 15 begint met ‘En JHWH (de Heer) zei…’. Het tweede deel van dit vers begint met opnieuw met ‘en JHWH…’. De schrijver geeft met deze herhaling van het onderwerp aan hoe sterk de betrokkenheid is van de Heer met Kaïn. De vertalers van de NBV hebben dit niet aangevoeld en laten het onderwerp ‘de Heer’ in vers 15b weg.
En wat betreft de uitdrukking ‘met een teken merken’: dit roept de associatie op met brandmerken, zoals dat vroeger bij vee gebeurde of bij slaven of in geval van diefstal. Tegenwoordig zou men eerder denken aan een oormerk bij vee. Maar is iets dergelijks hier bedoeld? Letterlijk staat er: En JHWH zette voor/aan Kaïn een teken… . Meestal wordt gedacht aan een teken op het voorhoofd van Kaïn, waar de uitdrukking ‘Kaïnsteken’, het teken van een moordenaar, nog op wijst. Mijn mening is dat hier niet gedoeld wordt op een concreet teken, een merkteken, maar dat er symbooltaal gebruikt wordt. Het woord ‘teken’ bestaat in het Hebreeuws uit drie letters, de aleph, de waw en de taw, en dit zijn de eerste en de laatste letter van het Hebreeuwse alfabet met ertussen het voegwoord ‘en’. Bijbellezers zullen meer vertrouwd zijn met de letters alfa en omega, die in het Griekse alfabet de eerste en de laatste letters vormen. Als ‘vertaling’ van het woord ‘teken’ zou men kunnen lezen ‘de eerste én de laatste’. Dan zou dit teken aan Kaïn kunnen betekenen dat de Heer/de Ene in een soort geheimtaal zegt dat hij van begin tot eind altijd met Kaïn zal zijn.

Deze opvatting vindt wat steun bij het grote Joodse commentaar op het boek Genesis (Midrash Rabba, Genesis 81:2), waar het woord ‘emèt’ op een soortgelijke manier uitgelegd wordt (dit woord ‘emèt’ bestaat ook uit de aleph en de taw, de eerste en de laatste letter van het alphabet, maar daarbij is de middelste letter de mem, de m. ( En dat is de middelste letter is van het alfabet). Ook op basis van de letters van het woord ‘emèt’ wordt hier de gedachte van ‘de eerste en de laatste’ m.b.t. God uitgewerkt.