Leer ons bidden

door Niek de Wilde

Soms struikelen we over een zinnetje in de Bijbel, een zin die we waarschijnlijk al vele keren gelezen hebben zonder ons er over te verbazen. Zo’n zinnetje kan Lucas 11: 1 zijn:

(Jezus) is op zomaar een plek aan het bidden. Als hij ophoudt zegt zomaar een van zijn leerlingen tot hem: Heer, leer ons hoe te bidden, zoals ook Johannes aan zijn leerlingen geleerd heeft! (Naardense Bijbel)

Een opmerkelijke vraag van de leerlingen, want zij moeten toch de dagelijkse beden kennen. Wat vragen de leerlingen hier precies? Wanneer we ons wenden naar de Joodse literatuur dan komen we allerlei soorten gebeden tegen. Gebeden die een rol spelen in een liturgische context, individuele gebeden en er bestond ook de praktijk dat leraren een gebed aan hun leerlingen leerden. Uit de tekst in het Evangelie maken we op dat in de kring rondom Johannes ook eigen gebeden voorkwamen.

Jezus gaat in op de vraag van de leerlingen en gebruikt daarvoor woorden die sterk doen denken aan woorden uit bestaande Joodse gebeden, waarin we bijvoorbeeld een lofprijzing en een bede tegenkomen.
Het gebed dat Jezus aan zijn leerlingen leert heeft kenmerken van een gemeenschapsgebed: het staat in meervoud. Het gebed kan bedoeld zijn voor een kleine groep leerlingen, maar uiteindelijk heeft het de uitstraling naar de gemeenschap. Zoals Kadushin dit zegt:

het … gebed geeft het individu een groter zelf. Het gaat er niet om dat de enkeling zich identificeert met de mensheid, maar dat hij ermee verbonden is. Dit betekent niet een verlies van een eigen identiteit, maar een vergroot zelf, dat ruim genoeg is om anderen en hun noden te omsluiten. (M. Kadushin, Worship and Ethics. A study in Rabbinic Judaism. Westport 1978 (reprint) p.108 e.v.)

Toch is dit gebed in de Evangeliën nog geen vast gemeenschapsgebed. Terugkerend naar het beginzinnetje valt het woord ‘leren’ op. ‘Leer ons hoe te bidden’. We zijn dan niet in een liturgische omgeving, maar in een lerende omgeving. Gebeden die samenhangen met een leergesprek of een preek. Dat blijkt ook uit de context in Lucas. Direct volgend op de woorden van het gebed volgt een uitleg. De bede ‘ons nodige brood, geef ons dat dagelijks’ krijgt in de uitleg -zoals Kadushin dat formuleert- een breder dan individualistisch perspectief, er is aandacht voor de noden van anderen.

Zowel de woorden zelf als ook de structuur van het gebed sluiten aan bij de Joodse gebedstraditie waarbij men vrijelijk kon putte uit bestaande gebeden en waarbij woorden uit gebeden voor de gemeenschap voor en in de eigen groep gebruikt konden worden.