De Essenen

De Essenen waren een groep waar we weinig van afwisten, maar ze zijn in de belangstelling gekomen na de vondsten bij Qumran, de Dode Zee Rollen. Die vondsten hebben veel duidelijker gemaakt dat het Joodse volk in de tijd van Jezus, in de tijd voor de verwoesting van de Tweede Tempel, tal van stromingen kende, niet alleen de Farizeeën en Sadduceeën die we uit het Evangelie kennen.
Waarschijnlijk vormde een deel van de Essenen de gemeenschap van Qumran, die volgens Josephus haast als een kloosterorde leefde: een gemeenschap met strikte regels waar geen privé-eigendom was, een leven met grote nadruk op rituele reinheid en zuiverheid van het voedsel. De gemeenschap schijnt te zijn ontstaan ca. 130 voor Christus na een conflict rond de aanstelling van een nieuwe hogepriester. De tegenstanders die zijn recht op die positie ontkenden, achtten de Tempel nu verontreinigd en trokken zich terug. Zij waren nu de vrome ‘Rest van Israel’ en als de Messias komt dan zal die Jeruzalem en de Tempel reinigen en hen daar installeren. Er was trouwens ook een gemeenschap die aan de rand van de stad Jeruzalem woonde.
In de Dode Zee Rollen hebben we vermoedelijk te maken met de resten van de boeken van de gemeenschap van Qumran. Daar vinden we Bijbelteksten, meestal erg beschadigd en fragmentarisch. Daar vinden we Bijbeluitleg en geschriften over de toekomstverwachting. Erg interessant omdat we nu meer weten over de wereld waarin Jezus leefde.
Er is echter veel omheen gefantaseerd. Er is een tijd gesproken over een samenzwering vanuit het Vaticaan om ongewenste teksten te onderdrukken. Die gedachte is gevoed doordat het lang geduurd heeft voordat alle teksten gepubliceerd waren, maar de meeste teksten bestaan uit fragmenten en daar is vaak moeilijk wat van te zeggen. Bovendien, wat zou in een tekst moeten staan als daardoor het hele christelijk geloof onderuit gehaald zou worden? Inmiddels zijn de teksten allemaal gepubliceerd en de sensatiezoekers zoeken nu elders.
Was Jezus een Esseen? Nee. Hij trekt zich niet terug met smetvrees uit de wereld. Vermoedelijk genoot Hij wel gastvrijheid bij de groep in Jeruzalem.
Was Johannes de Doper Esseen? Dat is minder onwaarschijnlijk, mogelijk is hij er een tijd bij betrokken geweest, het dopen lijkt daarop te wijzen.
Tijdens de Joodse oorlog is Qumran verwoest, en daarna horen we niets meer van de Essenen, evenmin als van de Sadduceeën, op wie ze zo gebeten waren.

Wybrand Ganzevoort

gepubliceerd 2006