Sjabbat

Als een Jood gevraagd zou worden, wat de belangrijkste dag van het jaar is, zou hij waarschijnlijk ‘sjabbat’ zeggen. Iemand zei ooit: “de Joden hebben niet de sjabbat in stand gehouden, maar de sjabbat heeft de Joden bijeen gehouden.”
‘Sjabbat’ komt van een Hebreeuws werkwoord dat ‘staken, ophouden’ betekent.
In de twee versies van de Tien Woorden (Exodus 20 en Deuteronomium 5) worden twee argumenten gegeven om sjabbat te vieren: het rusten van God na de zes scheppingsdagen èn het uitgeleid worden uit Egypte, het einde van de slavernij. De opdracht in beide versies is ook net even anders: ‘gedenk de sjabbatdag dat gij die heiligt’ en ‘onderhoud de sjabbatdag dat gij die heiligt’.
Gedenken is: het verleden in herinnering brengen. Onderhouden (of: bewaren) gaat over het heden. Maar beide is: met het oog op de toekomst. De schepping èn de geschiedenis leiden naar de toekomst van Gods Koninkrijk. De sjabbat is daar een voorafschaduwing van. Daarom is sjabbat de ‘Koningin der dagen’, de ‘Bruid’. De beroemde sjabbathymne Lecha Dodi, gezongen in de vrijdagavonddienst, zegt met een verwijzing naar het Hooglied “Kom, mijn vriend, om de bruid te ontmoeten.”
Sjabbat wordt met een speciale ceremonie ontvangen en er is ook een speciale ceremonie voor het einde, het afscheid van sjabbat. Die ceremonies vinden thuis plaats en niet in de synagoge.
Vrijdags wordt hard gewerkt. Er heerst een sfeer van ‘vlug, vlug, het is bijna sjabbat’. Maar als iedereen schoon en in sjabbatskleren rond de tafel staat en de vrouw des huizes de twee sjabbatskaarsen aansteekt en de zegenspreuk zegt, heerst er feestelijke rust. Die twee kaarsen staan voor het ‘gedenken’ en ‘onderhouden’, zoals de twee speciale, gevlochten broden op de tafel staan voor de dubbele portie manna die men vrijdags in de woestijn moest verzamelen. Voor het begin van de maaltijd wordt Kidoesj gezegd: de zegenspreuk bij de wijn, symbool van vreugde en overvloed.
Bij het begin van iedere sjabbat leggen religieuze ouders de handen op de hoofden van hun kinderen om hen te zegenen en te bidden dat ze op mogen groeien naar het voorbeeld van de aartsvaders en aartsmoeders.
‘s Zaterdagsavonds, na het invallen van de duisternis, wordt afscheid van sjabbat genomen met wijn, geurige kruiden en licht. Een zegenspreuk looft God, die scheiding maakt tussen heilig en profaan. Met de geur van die kruiden wordt nog iets van de sfeer van sjabbat meegenomen de werkweek in.

Martha Alderliesten

gepubliceerd 2000