Op bezoek in de synagoge

Vreemd, dat weinig christenen een synagoge van binnen kennen. En dat, terwijl in onze provincie Utrecht zo’n mooie synagoge staat in de binnenstad van Amersfoort. Elke zaterdag (sjabbat) wordt er een dienst gehouden. Jammer genoeg moest de synagoge aan de Springweg in Utrecht uit geldgebrek verkocht worden en wordt er nu dienst gehouden in een bijgebouw. Daarin staat een prachtige Tora-kast, afkomstig uit Maarssen toen Joden (tot 1789) niet in de stad Utrecht mochten wonen.

Een synagoge wil geen tempel zijn, een gebouw alleen voor religieuze doeleinden. En ook niet zoiets als een kerk, waar je stil wordt en verheven gedachten ontvangt. Je zou een synagoge (wat een Grieks woord is en duidt op een ontstaan buiten het land Israël), ‘gemeenschapscentrum’ kunnen noemen. Alles wat de gemeenschap aangaat komt hier aan de orde. Centraal staat het leren. Ook het bidden is een vorm van leren. Via het gebedenboek (siddoer) met in een eeuwenlang proces gevormde gebeden, kun je je de woorden van de traditie eigen maken.

Een synagoge is een leerhuis (beth ha midrasj) én een gebedshuis (beth hatefila). Zichtbaar is altijd een opbergkast (aron hakodesj – ‘heilige arke’) aan de oostkant, gericht naar Jeruzalem, waarin zich de prachtig versierde Torarollen bevinden. Verder is er in het midden van de ruimte een verhoging (biema) waarop de lezingen gehouden worden. Tijdens de dienst wordt de Tora (5 boeken van Mozes) ontrold bij het gedeelte dat aan de orde is. Men leest de Tora in één jaar rond en elke ‘sjabbatsportie’ is in zevenen gedeeld. Verschillende gemeenteleden worden uitgenodigd de Tora te lezen, wat een hele eer is! Voor en na de Toralezing, zijn er vele gebeden. Psalmen, maar ook gebeden die in na-bijbelse tijd ontstaan zijn. Het belangrijkste gebed, dat – staande – in stilte en daarna gezamenlijk gebeden wordt, is het ‘Achttiengebed’.

Een dienst in de synagoge is iets van de hele gemeenschap, de aanwezigheid van een rabbijn is niet noodzakelijk. Voorwaarde is dat het geheel gedragen wordt door minimaal 10 volwassen mannen (vanaf 13 jaar). De voorzanger (chazzan) heeft een belangrijke functie. Hij zingt de gebeden, soms zingt hij ook de lezing uit de Tora welke gezongen wordt volgens oude bijbelse principes.

Altijd zul je in de synagoge licht vinden, de ‘Godslamp’ die blijft branden ( I Samuel 3:3). De Altijd Aanwezige blijft via de Tora voor zijn volk Israël een ´Eeuwig Licht’. Ook vandaag in onze provincie.

George H. Cassuto/ Henk J. Huijser

gepubliceerd 1993

noot van de redactie:
De provincie Utrecht heeft nòg een synagoge: die van de Liberaal Joodse Gemeente van Utrecht. Dat is de vernieuwde synagoge van het voormalig Joods Weeshuis, in gebruik genomen in 2004.