Wie schrijft onze geschiedenis?

– het verborgen archief van het getto van Warschau – *)

De Joodse historicus Emanuel Ringelblum besloot de geschiedenis van het getto van Warschau en van de Joodse gemeenschappen in de provincie vast te leggen voor het nageslacht. Aangrijpende berichten van de inzet van vooral de vrouwen en de ontroerende verhalen van het leed van de zeer vele kinderen die als wees totaal onbeschermd waren tegen de honger en de kou werden geschreven. De redactie gaf aan dit archief van het getto de naam: Oneg Sjabbat, Hebreeuws voor: vreugde van de sjabbat. Ringelblum koos deze naam omdat de groep meestal op zaterdag bijeenkwam. In 1942 begonnen de grote deportaties van de Joden uit het getto, veelal naar het niet ver van Warschau gelegen vernietigingskamp Treblinka. De Joden die in leven wisten te blijven kwamen in april 1943 in opstand tegen hun Duitse bezetters. Ringelblum kwam met zijn vrouw en zoon om, evenals bijna alle redactieleden van Oneg Sjabbat. Slechts drie van hen wisten te ontkomen.
Tijdens de oorlog had men het archief op drie plaatsen in het getto begraven. De paar overlevenden probeerden het verborgen archief weer op te graven. In september 1946 werd het eerste deel uit de puinhopen van Warschau te voorschijn gehaald. Veel later, in 1950 stootten bouwvakkers bij hun graafwerkzaamheden op een tweede gedeelte van dit archief. Het derde deel is nooit gevonden.
De Amerikaans-Joodse historicus Samuel D.Kassow, geboren in 1946 en kind van overlevenden van de vernietiging, heeft de gevonden delen van dit archief bestudeerd. Hij geeft een duidelijk overzicht van de hierin gedocumenteerde jaren in zijn indrukwekkende boek: Wie schrijft onze geschiedenis? Naast de scherpe kritiek op de Duitsers en op veel Polen richt Ringelblum zich ook tegen de “foute” Joden, die in de poging hun eigen leven te redden dat van anderen aan de Nazi’s hebben overgegeven: de Joodse politie, de Joodse Raad en individuele Joden die zich soms tegen hun volksgenoten hebben gekeerd.
Onder de soldaten van de Wehrmacht zijn er ook geweest die, verbijsterd door de wreedheid van hun eigen makkers, de Joden zoveel ze maar konden, hebben geholpen. Dat zijn tekenen van hoop die uitzicht bieden op een samenleving waarin we elkaar niet laten vallen, maar elkaar willen aanvaarden en steunen.

Willem S. Duvekot

*) Samuel D. Kassow, Wie schrijft onze geschiedenis? Het dramatische verhaal van het verborgen archief uit het getto van Warschau, uitgeverij Balans, Amsterdam, 2009; vertaling uit het Engels: Who will write our history, 2009

gepubliceerd 2010