Chanoeka: feest van de Tempelvernieuwing

Na de terugkeer uit de ballingschap was de Joodse staat eeuwenlang een vazalstaatje. De vrijheid die de Perzen verleenden, werd sinds de overheersing door Alexander de Grote steeds meer beknot. De trend was de Griekse godsdienst en beschaving tot de bindende factor in het enorme rijk te maken. De Joden werden onderdrukt door de Syrisch-hellenistische Seleuciden. Toen hen verboden werd hun godsdienstige gebruiken na te komen, brak een opstand uit onder leiding van de bejaarde priester Mattitjahoe (of Mattathias).
Na het overlijden van Mattitjahoe werd de strijd voortgezet door zijn zonen, waarvan Juda de Makkabeeër de bekendste is. De bijnaam Makkabeeën komt van makkabi: strijdhamer. Anderen zeggen dat het de beginletters zijn van de spreuk die Juda in zijn vaandel droeg en die vertaald luidt: ‘Wie is gelijk aan U onder de goden, God’.
Na enige jaren was de vijand verdreven. De Tempel werd opnieuw ingewijd (164 voor Chr). Juda beval dat voortaan deze her-inwijding herdacht moet worden op de 25e van de maand kislev. Chanoeka (= inwijding) duurt acht dagen.
Volgens een verhaal uit de Talmoed vond men nog één verzegeld kruikje met gewijde olie. Daarvan zou de grote menora in de Tempel één dag kunnen branden. Maar de menora brandde acht dagen, precies lang genoeg om nieuwe gewijde olie te maken. Daaruit ontstond de traditie om tijdens de acht dagen van Chanoeka iedere avond een licht aan te steken op een achtarmige kandelaar met behulp van het lichtje van een extra arm, zodat op de laatste avond acht lichtjes branden. Deze kandelaar staat zichtbaar in de vensterbank, zodat ‘het wonder van Chanoeka’ aan iedereen verteld wordt.
Op de eerste avond van Chanoeka worden cadeautjes gegeven. Thuis worden allerlei spelletjes, o.a. met een soort tol, gespeeld en speciale lekkernijen gegeten.
In de apocriefe boeken vindt u in I Makkabeeën 4 het verhaal van het Chanoeka-feest. In Johannes 10:22 wordt dit het ‘Vernieuwingsfeest’ of het ‘Feest van de Tempelvernieuwing’ genoemd. Het evangelie vervolgt daar met de vraag of Jezus de Messias is. Dat is in dit verband geen godsdienstige, maar een politieke vraag: Chanoeka gaat over politieke zelfstandigheid, èn over behoud van de Joodse identiteit. Want naast Gods ingrijpen in de geschiedenis vormen die twee dingen ‘het wonder van Chanoeka’, en daarvan vertellen de lichtjes.
Chanoeka betekent: niet ten onder gaan in assimilatie, maar de eigen Joodse identiteit behouden en verder ontwikkelen – niet zomaar, maar terwille van de mensheid in haar geheel.

Martha Alderliesten

gepubliceerd 2000

Redactionele noot:
Na het einde van de eeuwenlange ballingschap staat het feest ook in
het teken van ‘onafhankelijkheidsverwerving’, analoog aan die in 1948.