De tentoonstelling ‘Chassidische legenden’ van de Groningse kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman is nog tot en met 29 november te zien in Museum Sjoel Elburg. Werkman was geïnspireerd door De legende van de Baalsjem van de Joodse godsdienstfilosoof Martin Buber.

Werkmans verbeeldingen van de optimistische Joodse wonderverhalen zijn ontroerend en intens. Het boek De legende van de Baalsjem, waarin Martin Buber de verhalen beschreef, greep Werkman diep aan. “Zo kan men zonder een reine ziel toch met heiligen verkeren”, zei hij nadat hij het boek had uitgelezen. Werkman verbeeldde in 1941-1943 deze Joodse vertellingen in twintig kleurrijke ‘suites’, zoals hij ze noemde.

Werkman ontwikkelde een heel eigen techniek om prenten te drukken. Hij rolde met een inktrolletje banen van kleur direct op het papier, of met de kant van de rol rafelige lijnen. Kleine, scherp begrensde vormen stempelde hij met de hand. De stempels waren letters, tekens en lijnen uit de zetkast. Met zijn avant-gardistische drukwerk verwierf Werkman al tijdens zijn leven bekendheid. Hij maakte honderden ‘druksels’, in uiteenlopende thema’s en steeds met nieuwe technieken.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam Werkman in contact met Adri Buning, August Henkels en Ate Zuithoff, en onder de naam De Blauwe Schuit produceerde het viertal veertig uitgaven, waarvoor Werkman het drukwerk en de illustraties verzorgde. Hoogtepunt van de reeks was de tweedelige uitgave Chassidische legenden (1941-1943). Ook maakte hij een groot aantal nieuwe druksels. De hoofdfiguren achter De Blauwe Schuit wilden met deze vorm van geestelijk verzet het publiek bemoedigen. De naam was ontleend aan het narrenschip, te zien op een schilderij van Jheronimus Bosch, dat ook wel De Blauwe Schuit wordt genoemd.

Op 13 maart 1945 werd Werkman gearresteerd door de Sicherheitsdienst, mogelijk omdat hij ervan werd verdacht illegaal drukwerk te maken. Een deel van zijn werk werd in beslag genomen en opgeslagen in het hoofdkwartier van de SD (het Scholtenshuis). Op 10 april, samen met negen andere gevangenen, werd Werkman in Bakkeveen gefusilleerd.

In oktober 1945 organiseerde Willem Sandberg, toenmalig hoofdconservator van het Stedelijk Museum Amsterdam, de eerste Werkman-tentoonstelling in het Stedelijk.

De naam van Hendrik Nicolaas Werkman zou voor altijd verbonden blijven met de kunst van het verzet, ook nu nog, tachtig jaar na de bevrijding.

Bron: Crescas