Zondag 2 oktober 2016
‘Want liefde werpt de normale gang van zaken omver’ (BT, Sanhedrin 105b).
door Harry Smit
Onze tekst is onderdeel van de Sidra Wajétsé, die gaat van Gen. 28: 10 – 32: 3. Wajétsé betekent letterlijk ‘en hij trok weg’ en vertelt het verhaal van Jacob’s vertrek uit Bersjeva naar het verre Charan.
Het verhaal vertelt vanaf het begin met veel details. Het begint direct al met het gedoe met de steen op de opening van de put. Eindeloze herhaling lijkt het over gewoontes van herders met hun kudden. Maar Tenach is niet zomaar breedsprakig en gedetailleerd. De tekst werkt toe naar vers 10. Bij het zien van Rachel tilt Jacob in zijn eentje de steen van de put en hij kust haar (van het werkwoord nasjak). De eerste verliefdheid in de Bijbel is neergezet. Adam en Eva hadden niks te kiezen. Abraham en Sara was een gearrangeerd huwelijk binnen de familie. Rebecca werd voor Izaak gehaald door een ander. Maar Jacob is de eerste die verliefd wordt. Liefde op het eerste gezicht met Rachel.
In veel samenvattingen van het verhaal over de twee zussen, Rachel en Lea, lees je dat Rachel mooi was en Lea lelijk. Het Hebreeuws is zoals vaak subtieler dan de “platte” vertalingen. In vers 29: 17 worden de twee zusters aan ons voorgesteld. Rachel, de jongste zus, is mooi van gestalte (Jefat To’ar). De tekst zegt over Lea’s ogen: “We’éné Lea rachot”. De vertalingen en commentaren gaan alle kanten op met deze zin. “Rach” betekent in het Hebreeuws van Tenach gewoonlijk “zacht” en een enkele keer “zwak”. Rasji (11e eeuw) zegt dat Lea hoopte met Esav, de oudste broer, te mogen trouwen. Haar ogen zijn week geworden door het vele huilen. Radak (12e-13e eeuw) denkt dat Lea wel knap was om te zien, maar helaas zwakke, doffe ogen had. Maar Rasjbam (11e-12e eeuw) vertaalt juist “mooi”. Ze heeft mooie ogen, en als je mooie ogen hebt, ben je helemaal mooi. De vraag blijft wel waarom de tekst dit vertelt. Fysieke kenmerken worden zelden verteld en als ze verteld worden, krijgen of hebben ze een functie. Wat is die functie hier? De Midrasj leest: Lea was snel in tranen! Ze was gauw emotioneel, ze was kwetsbaar dus! En die kwetsbaarheid speelt in het vervolg een grote rol, want in vers 18 staat: ‘Jacob kreeg Rachel lief’. En juist die liefde speelt aan het eind van de tekst ook een rol. In vers 30 staat tot 2x toe het woord ‘ook’. Hij kwam ook tot Rachel en....hij had ook Rachel lief... Dat laatste wisten we feitelijk al uit vers 18. Waarom dan hier vermeld? En waarom met het woord ook? Blijkbaar vertelt de tekst met het herhaalde ook dat er tussen de beide zussen geen onderscheid was. Ze zijn elkaars gelijken nu. Totdat het laatste woord zegt: mi-Leah, meer dan Lea. Grammaticaal kan zo’n zin helemaal niet. Je zegt niet eerst...ook...en dan....meer dan...Zie hier Lea’s kwetsbaarheid, haar tranen. Het is in haar ogen te zien. Liefde wordt hier zo de bron van strijd, van rivaliteit.
Blijft wel over de vraag hoe het mogelijk is dat Jacob Lea voor Rachel hield? Rabbi Levi Jitschak van Berdichev (1740-1809) legde uit dat Rachel – toen ze hoorde dat Laban van plan was Jacob te bedriegen door hem Lea als bruid te geven in plaats van haarzelf – besloot alles te doen wat in haar macht was om haar zuster een vernedering te besparen. Dus leerde ze Lea alle geheime liefdestekens die zij en Jacob uitwisselden. Op die manier was Rachel er zeker van dat Jacob Lea tot vrouw zou nemen en niet zou afwijzen. Rachel was bereid haar eigen geluk op te offeren ter wille van haar zuster. Toen Jacob hoorde over Rachel’s handelen, werd zijn liefde voor Rachel nog dieper. Het bedrog leverde zo een echte beloning op voor Rachel.
‘Want liefde werpt de normale gang van zaken omver’.
‘Want liefde werpt de normale gang van zaken omver’ (BT, Sanhedrin 105b).
door Harry Smit
Onze tekst is onderdeel van de Sidra Wajétsé, die gaat van Gen. 28: 10 – 32: 3. Wajétsé betekent letterlijk ‘en hij trok weg’ en vertelt het verhaal van Jacob’s vertrek uit Bersjeva naar het verre Charan.
Het verhaal vertelt vanaf het begin met veel details. Het begint direct al met het gedoe met de steen op de opening van de put. Eindeloze herhaling lijkt het over gewoontes van herders met hun kudden. Maar Tenach is niet zomaar breedsprakig en gedetailleerd. De tekst werkt toe naar vers 10. Bij het zien van Rachel tilt Jacob in zijn eentje de steen van de put en hij kust haar (van het werkwoord nasjak). De eerste verliefdheid in de Bijbel is neergezet. Adam en Eva hadden niks te kiezen. Abraham en Sara was een gearrangeerd huwelijk binnen de familie. Rebecca werd voor Izaak gehaald door een ander. Maar Jacob is de eerste die verliefd wordt. Liefde op het eerste gezicht met Rachel.
In veel samenvattingen van het verhaal over de twee zussen, Rachel en Lea, lees je dat Rachel mooi was en Lea lelijk. Het Hebreeuws is zoals vaak subtieler dan de “platte” vertalingen. In vers 29: 17 worden de twee zusters aan ons voorgesteld. Rachel, de jongste zus, is mooi van gestalte (Jefat To’ar). De tekst zegt over Lea’s ogen: “We’éné Lea rachot”. De vertalingen en commentaren gaan alle kanten op met deze zin. “Rach” betekent in het Hebreeuws van Tenach gewoonlijk “zacht” en een enkele keer “zwak”. Rasji (11e eeuw) zegt dat Lea hoopte met Esav, de oudste broer, te mogen trouwen. Haar ogen zijn week geworden door het vele huilen. Radak (12e-13e eeuw) denkt dat Lea wel knap was om te zien, maar helaas zwakke, doffe ogen had. Maar Rasjbam (11e-12e eeuw) vertaalt juist “mooi”. Ze heeft mooie ogen, en als je mooie ogen hebt, ben je helemaal mooi. De vraag blijft wel waarom de tekst dit vertelt. Fysieke kenmerken worden zelden verteld en als ze verteld worden, krijgen of hebben ze een functie. Wat is die functie hier? De Midrasj leest: Lea was snel in tranen! Ze was gauw emotioneel, ze was kwetsbaar dus! En die kwetsbaarheid speelt in het vervolg een grote rol, want in vers 18 staat: ‘Jacob kreeg Rachel lief’. En juist die liefde speelt aan het eind van de tekst ook een rol. In vers 30 staat tot 2x toe het woord ‘ook’. Hij kwam ook tot Rachel en....hij had ook Rachel lief... Dat laatste wisten we feitelijk al uit vers 18. Waarom dan hier vermeld? En waarom met het woord ook? Blijkbaar vertelt de tekst met het herhaalde ook dat er tussen de beide zussen geen onderscheid was. Ze zijn elkaars gelijken nu. Totdat het laatste woord zegt: mi-Leah, meer dan Lea. Grammaticaal kan zo’n zin helemaal niet. Je zegt niet eerst...ook...en dan....meer dan...Zie hier Lea’s kwetsbaarheid, haar tranen. Het is in haar ogen te zien. Liefde wordt hier zo de bron van strijd, van rivaliteit.
Blijft wel over de vraag hoe het mogelijk is dat Jacob Lea voor Rachel hield? Rabbi Levi Jitschak van Berdichev (1740-1809) legde uit dat Rachel – toen ze hoorde dat Laban van plan was Jacob te bedriegen door hem Lea als bruid te geven in plaats van haarzelf – besloot alles te doen wat in haar macht was om haar zuster een vernedering te besparen. Dus leerde ze Lea alle geheime liefdestekens die zij en Jacob uitwisselden. Op die manier was Rachel er zeker van dat Jacob Lea tot vrouw zou nemen en niet zou afwijzen. Rachel was bereid haar eigen geluk op te offeren ter wille van haar zuster. Toen Jacob hoorde over Rachel’s handelen, werd zijn liefde voor Rachel nog dieper. Het bedrog leverde zo een echte beloning op voor Rachel.
‘Want liefde werpt de normale gang van zaken omver’.
Toelichting
Hieronder toelichtingen op de zondagslezingen voor de komende 4 weken.